Repozytorium

W doświadczeniu badano rożne formy lucerny mieszańcowej: o szczytowym kwiatostanie, przedłużonym kwitnieniu, rozgałęzionych kwiatostanach i długogroniaste; pochodzące z kolekcji Zakładu Genetyki IHAR Radzików. Celem opracowania była analiza zmienności plonowania nasiennego i  cech fenotypowych składających się na składowe plonu nasion, 17 form lucerny mieszańcowej. Zastosowano analizę składowych głównych. Do podziału obiektów na grupy jednorodne pod względem 11 cech zastosowano hierarchiczną metodą skupień z użyciem metody k-średnich i odległości euklidesowej. Podzielono badaną kolekcję lucerny mieszańcowej na dwie wyraźne odrębne grupy fenotypowe. Cechami najbardziej różnicującymi badane obiekty były: plon i liczba nasion z pędu oraz średnie liczby nasion z grona i strąka. Przedstawiono charakterystykę statystyczną wydzielonych grup. Na tej podstawie sporządzono ideotyp formy o wysokim plonie nasion.

W latach 2001–2003 na polach Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian COBORU w Kościelnej Wsi (woj. Wielkopolskie) badano wpływ rozmieszczenia roślin w łanie na porażenie 6 odmian wąsolistnych grochu siewnego (Pisum sativum L.) przez patogeny grzybowe i wirusowe. Nasilenie obserwowanych chorób było niskie, ponieważ warunki atmosferyczne do ich rozwoju były niekorzystne, zwłaszcza w suche lata 2002 i 2003. Peronospora viciae f.sp. pisi, sprawca mączniaka rzekomego, porażał rośliny we wszystkie lata badań. Nasilenie mączniaka rzekomego grochu zależało od lat i zagęszczenia roślin w łanie i było najwyższe spośród innych obserwowanych chorób. Botrytis cinerea, grzyb wywołujący szarą pleśń różnych gatunków roślin, notowany był w latach 2001 i 2002. W tych samych sezonach wegetacji wystąpiła zgorzelowa plamistość grochu zwana askochytozą, a powodowana przez 3 gatunki grzybów: Mycosphaerella (Didymella) pinodes, Ascochyta pisi i Phoma pinodella. Zgorzel podstawy łodyg i korzeni, wywoływaną przez różne gatunki z rodzaju Fusarium, zanotowano w okresie wegetacji lat 2002 i 2003. Jedynie w 2002 roku stwierdzono rośliny zawirusowane.

Sześć zróżnicowanych genotypów lnianki siewnej (Camelina sativa L), pochodzących z kolekcji europejskich skrzyżowano diallelicznie (typ II Griffinga). Z roślin mieszańców F1 oraz rodziców, wyszczepiono na pożywkę indukującą regenerację roślin (MS + 1mg/l BAP) eksplantaty liścieniowo-hypokotylowe. Po ośmiu tygodniach kultury oceniano masę wytworzonej tkanki kalusowej i zregenerowanych części roślin, liczbę zregenerowanych pędów, długość pędów i liczbę liści na pędach. Obliczenia wykonano programem DGH2 (Kala i in., 1996). Stwierdzono, że regeneracja roślin przebiegała drogą organogenezy pośredniej. Z jednego eksplantatu zregenerowało średnio od 2,8 do 5,8 pędów, najwięcej z mieszańców kombinacji krzyżówkowej linia 4 x linia 13. Najdłuższe były pędy zregenerowane z eksplantatów linii 15 (4,3 cm). Ocena GCA wykazała, że linia 15 zwiększała w mieszańcach długość zregenerowanych pędów, linia 13 zwiększała istotnie liczbę liści na pędzie, natomiast linia 9 zmniejszała masę kalusa i zregenerowanych części rośliny. Odziedziczalność w szerokim sensie i wąskim sensie była bardzo niska — dla długości pędów wynosiła odpowiednio 0,57 i 0,04 oraz dla liczby liści na pędach 0,38 i 0,15. Istotne efekty dominowania wykazano dla długości pędu.

Celem pracy była próba ustalenie optymalnej obsady roślin i właściwej ilości wysiewu kostrzewy czerwonej, w oparciu o MTN, w uprawie na nasiona i użytkowaniu trawnikowym. Materiał do badań stanowiły cztery odmiany gazonowe Festuca rubra różniące się masą tysiąca nasion. Zastosowano trzy normy wysiewu: W1 — zbliżony do stosowanego w praktyce, W2 — średni, 500 nasion /m2 i W3 — minimalny, 250 nasion /m2. W latach 2002–2004 przeprowadzono dwa doświadczenia polowe w uprawie na nasiona oraz w użytkowaniu trawnikowym. Dokonano analizy wpływu liczby roślin (obsady) na ich krzewienie i inne cechy nasienne i gazonowe wpływające na plon nasion i wartość trawnikową. W uprawie na nasiona najkorzystniejszy był wysiew W2, a dla form rozłogowych nawet W3. Przy mniejszej obsadzie roślin uzyskiwano wyższe plony nasion dzięki lepszemu krzewieniu (nawet do 30 pędów przypadających na roślinę) i wyższej MTN. W użytkowaniu trawnikowym wysiew nasion można zmniejszyć 3–4-krotnie (nawet do 50 kg/ha), zwłaszcza dla form kępowych. Trzeba jednak liczyć się z mniejszym zadarnianiem w pierwszym roku użytkowania, które jednak w latach następnych jest znacznie lepsze.

Porównano efektywność, pracochłonność i koszty dwóch metod do wykrywania grzybów endofitycznych w nasionach traw: mikroskopową z barwieniem błękitem anilinowym i immunologiczną. Materiałem do badań było 17 prób nasion pobranych z odmian, rodów i ekotypów kostrzewy łąkowej, kostrzewy czerwonej, życicy trwałej i śmiałka darniowego. Otrzymano wyniki porównywalne dla zasiedlenia nasion przez endofity przy zastosowaniu obu metod. Stwierdzono, że analiza nasion metodą barwieniową jest bardzo pracochłonna i długotrwała, ponieważ wymaga wielogodzinnych obserwacji przy użyciu mikroskopu, dużego doświadczenia w rozpoznawaniu grzybni Neotyphodium oraz odpowiednich warunków pracy (wyciąg), zapewniających bezpieczeństwo dla zdrowia osoby przygotowującej materiał do analizy. Metoda immunologiczna jest łatwa, szybka i mało pracochłonna, ale kosztowna ze względu na drogi zestaw odczynników sprowadzanych z USA.

Celem badań było określenie rozprzestrzeniania się infekcji nasion Festuca pratensis L. i Lolium perenne L. przez grzyby endofityczne w zależności od lat użytkowania plantacji. Badano nasiona z trzech kolejnych lat zbioru z plantacji F. pratensis odmiany Justa i L. perenne odmiany Vigor. Nasiona użyte do siewu tych plantacji były porażone w około 90% grzybami endofitycznymi. Identyfikację grzybni Neotyphodium w ziarniakach przeprowadzono metodą mikroskopową po zabarwieniu błękitem anilinowym. Stwierdzono, że rok zbioru wpływa na zasiedlenie nasion przez grzyby z rodzaju Neotyphodium. W pierwszym roku zbioru notowano 75–80% nasion porażonych. W kolejnych latach zbioru liczba nasion porażonych wzrastała do 93% zarówno na plantacji F. pratensis cv. ‘Justa’ jak i L. perenne cv. Vigor.

Parch i mączniak jabłoni, powodowane przez Venturia inaequalis (Cke.) Wint. i Podosphaera leucotricha (Ellis et Ev.) Salm. należą do najważniejszych chorób jabłoni. Klon U 211 jest odporny na parcha, a w polowych warunkach także na mączniaka jabłoni. QTL U 7, jeden z loci cechy ilościowej (QTL — Quantitative Trait Loci) w klonie U 211 charakteryzuje się trwałym efektem działania i kontroluje duży zakres zmienności cechy (48–72%). Został on zidentyfikowany w potomstwie Idared x U 211. Celem przeprowadzonych badań była ocena przydatności jednego z markerów U 7 do selekcji wspomaganej markerami (MAS — marker-assisted selection). Stopień porażenia mączniakiem był oceniany szacunkowo w skali 0–5 w populacji Granny Smith x U 211 przez 2 lata w szkółce i przez rok w sadzie. Selekcja prowadzona przy użyciu markera mikrosatelitarnego NZ28f04 pozwoliłaby na eliminację 33–72% roślin z klasy 3 (szkółka i sad) oraz 100% roślin z klasy 4 (sad). Skuteczność selekcji była różna w zależności od sezonu wegetacyjnego. W potomstwie Granny Smith x U 211 w ciągu 2 lat obserwacji w szkółce żadnego z osobników nie zakwalifikowano do klas 4 i 5. Część potomstwa (22 rośliny) została posadzona w sadzie i tam niektóre rośliny zostały zaliczone do klasy 4. W żadnej z nich nie stwierdzono obecności allela NZ28f04 związanego z większą odpornością na mączniaka.

W pracy przedstawione są wyniki analizy współzależności pomiędzy plonem ziarna pszenicy ozimej a cechami użytkowymi takimi jak zimotrwałość, wczesność, wysokość roślin, masa 1000 ziaren oraz odporność na: wyleganie, mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną, septoriozę plew i septoriozę liści. Do badań wykorzystano wyniki oceny rodów pszenicy ozimej w seriach doświadczeń wstępnych przeprowadzonych w latach 1991–2004. Najsilniejszą korelację z plonem, rosnącą w badanych latach i duży wpływ bezpośredni stwierdzono dla zimotrwałości. Istotny wpływ przezimowania na plonowanie badanych rodów w danym środowisku był połączony z wysokim udziałem środowiska w interakcji genotypowo-środowiskowej. Istotny wpływ na plonowanie miały też odporność na wyleganie i na septoriozę liści. Pozostałe choroby liści, tj. mączniak prawdziwy i rdza brunatna, nie miały bezpośredniego wpływu na plonowanie rodów pszenicy ozimej. Ujemne korelacje z plonem stwierdzono jedynie dla liczby dni do kłoszenia. Przedstawione wyniki mogą służyć jako wskazówki dotyczące wyboru właściwych metod selekcji ukierunkowanej na uzyskanie genotypów o coraz lepszej wartości gospodarczej.

W pracy przedstawiono podstawowe problemy teoretyczne i wyniki badań eksperymentalnych w zakresie znaczenia i wykorzystania efektów genotypowych i interakcji genotypowo-środowiskowych oraz interakcji środowiskowej (miejscowości x lata) dla danej cechy ilościowej w programie hodowlanym i rejestracji odmian roślin uprawnych. Znaczenie tych efektów można określić za pomocą ocen ich wariancji (komponentów wariancyjnych), na podstawie wyników z reprezentatywnej wielokrotnej i wieloletniej serii doświadczeń z genotypami. Rozważania teoretyczne uzupełniono wynikami własnych i innych badań eksperymentalnych nad oceną komponentów wariancyjnych wspomnianych efektów dla plonu ziarna pszenicy ozimej, jako najważniejszej rośliny uprawnej. Stwierdzono, że w różnych rejonach świata i pulach genowych wariancja efektów interakcji miejscowości x lata ma największy udział w zmienności plonu ziarna pszenicy ozimej. Natomiast efekty interakcji genotypy x miejscowości x lata mają największe znaczenie wśród wszystkich efektów interakcji genotypowo-środowiskowych. Te dwa rodzaje efektów interakcyjnych ograniczają powtarzalność interakcji genotypy x miejscowości w różnych latach, decydującej z kolei o powtarzalności, w różnych latach, stabilności i adaptacji genotypów w rejonie rolniczym. Efekty interakcji genotypy x miejscowości są zwykle mniej zmienne, niż efekty genotypowe i efekty interakcji genotypy x lata. Uzyskane oceny komponentów wariancyjnych wymienionych efektów dla plonu ziarna pszenicy ozimej w badaniach własnych wykorzystano do zobrazowania symulacji najważniejszych charakterystyk, określających dokładność średnich fenotypowych genotypów dla rodów hodowlanych w docelowym rejonie uprawowym, zależnie od miejscowości, lat i liczby powtórzeń w serii doświadczeń.

Analizowano zmienność plonowania 8 odmian pszenicy ozimej na Dolnym Śląsku w latach 2001–2003 na podstawie Krajowego Programu Porejestrowego doświadczalnictwa Odmianowego. Plony odmian z pięciu miejscowości — środowisk Polski południowo-zachodniej porównywano w warunkach intensywnej i standardowej uprawy roli. Odmiany Kris, Jawa i Kobra odznaczały się istotnie wyższymi plonami w porównaniu do pozostałych obiektów zarówno w systemie intensywnej uprawy jak również w wariancie standardowym i powinny być zalecane do uprawy na terenie Dolnego Śląska. Natomiast znaczne obniżenie plonowania odnotowano u odmian Zyta i Soraja w systemie uprawy charakteryzującym się niższą dawką nawożenia azotowego i brakiem stosowania fungicydów. Analiza dyskryminacyjna wykazała zróżnicowany wpływ środowiska (miejscowości) na zmienność plonowania odmian pszenicy. Na kompleksach pszennym bardzo dobrym i dobrym uzyskano istotnie wyższe plony w porównaniu do kompleksu pszennego wadliwego i żytniego bardzo dobrego.

Celem pracy było poznanie zmienności, genetycznego zróżnicowania oraz zależności i współzależności pomiędzy 19 cechami pszenicy ozimej. Przebadano 112 rodów pszenicy ozimej w warunkach laboratoryjnych i polowych, w doświadczeniach wstępnych, w roku 2004, w 7 miejscowościach. Badano następujące cechy: plon, mrozoodporność, termin kłoszenia i dojrzewania, wysokość roślin, wyrównanie, odporność na mączniaka, rdzę brunatną i źdźbłową, septorię liści i kłosa, wyleganie, fusarium kłosa, odporności na porastanie, masę 1000 ziaren, liczbę sedymentacji, zawartość glutenu mokrego oraz białka. Stwierdzono zróżnicowane współczynniki zmienności (CV) dla badanych cech pszenicy ozimej mieszczące się w zakresach od wysokich (29%) dla liczby sedymentacji do niskich dla rdzy źdźbłowej (1,7% i dojrzewania (2,5%). Stwierdzono wysokie współczynniki (h2) genetycznego zróżnicowania dla większości badanych cech, z wyjątkiem porażenia kłosów przez septorię. Stwierdzono nieliczne wysoce istotne współczynniki korelacji pomiędzy badanymi cechami. Istotne, ale niskiej wartości korelacje odnotowano pomiędzy plonem a stopniem porażenia kłosów przez septoriozę (0,230*), plonem a zawartością glutenu (-0,239*) plonem a zawartością białka (-0,232*), a także plonem a wysokością (0,232*), plonem a wyleganiem (0,190*). Przeprowadzona analiza ścieżek pomiędzy plonem a mrozoodpornością, terminem kłoszenia i dojrzewania, wysokością roślin, stopniem odporności na septorię liści, masą 1000 ziaren, odpornością na porastanie wykazała wysoce istotny bezpośredni efekt wysokości roślin z plonem (0,393**), wysoki stopień odporności na septorię liści i plonu (0,393**) oraz wysoce istotny, ale ujemny efekt terminu dojrzewania i plonu (-0,371**). Ten ostatni zaskakujący wysoce istotny bezpośredni efekt był zamaskowany stosunkowo silnym pośrednim efektem „septorii liści” (0,244). Stwierdzono niskie wartości współczynników korelacji między plonem a zawartością białka (-0,232*) oraz plonem a zawartością glutenu mokrego (-0,239*). Analiza ścieżkowa ujawniła wysoce istotne bezpośrednie efekty (-0,341**) między plonem a wartością białka oraz plonem a liczbą sedymentacji (0,336**), pomimo słabszej korelacji pomiędzy tym cechami.

Biplot typu GGE jest graficzną metodą analizy tzw. efektów GGE, tzn. efektów głównych genotypów połączonych z efektami interakcji genotypowo-środowiskowych. Odpowiednio skonstruowany rysunek składa się z punktów (wektorów) na płaszczyźnie, z których część reprezentuje genotypy, a część środowiska. Efekty typu GGE są funkcjami długości wektorów i kątów między nimi. Zatem analiza interakcji genotypowo-środowiskowych polega na interpretacji własności geometrycznych i trygonometrycznych obiektów płaszczyzny. W pracy przedstawiony został proces konstrukcji biplotu typu GGE oraz podstawowe możliwości interpretacyjne tego biplotu (porządkowanie efektów GGE, szukanie genotypu o największym efekcie GGE w danym środowisku, wyznaczanie genotypów stabilnych oraz tzw. genotypu idealnego). Metoda została przedstawiona na przykładzie analizy danych dla plonu czterech rodów pszenicy ozimej w jednorocznej serii doświadczeń w siedmiu miejscowościach.

Biplot typu GGE jest graficzną metodą analizy tzw. efektów GGE, tzn. efektów głównych genotypów połączonych z efektami interakcji genotypowo-środowiskowych. W pracy metoda GGE biplot została zastosowana do interpretacji danych z 2004 roku, dotyczących plonów rodów pszenicy ozimej na terenie zachodniej Polski. Przedstawiono pewnego rodzaju analizę skupień badanych środowisk, polegającą na poszukiwaniu grup miejscowości (multiśrodowisk) o zbliżonym efekcie interakcji z wszystkimi analizowanymi genotypami. Metodę GGE biplot zastosowano następnie do oceny stabilności genotypów ze względu na wysokość plonu oraz do wskazania genotypów najbardziej zbliżonych do tzw. genotypu idealnego, definiowanego jako genotyp stabilny o największym średnim plonie poprzez środowiska.

Materiał badawczy stanowiło ziarno 18 linii T. durum ze zbioru 2003 i 2004 roku. Ocenie poddano następujące wyróżniki fizyko-chemiczne ziarna i mąki: masa 1000 ziaren, masa hektolitra, barwa ziarna, szklistość ziarna, zawartość popiołu, zawartość białka, ilość glutenu, liczba opadania. W próbkach mlewa całoziarnowego przesianego przez sito 230 oznaczono barwę mąki. Stwierdzono wpływ lat na wartość analizowanych cech. Większość ocenianych linii miała w 2004 roku wyższą zawartość białka w ziarnie, średnio 15,7% w porównaniu do roku 2003 (14,8%). Wyższa była również zawartość popiołu — 1,86% w 2004 roku, 1,73% w 2003 roku. Ilość glutenu wahała się od 30 do 38% i wynosiła średnio 34% w 2003 r. i 35% w 2004 r. Największe różnice pomiędzy latami dotyczyły liczby opadania (442 s — 2003 r., 222 s — 2004 r.). Również barwa mąki zależała nie tylko od linii, ale także od roku uprawy, przy czym mąka uzyskana z ziarna dwóch linii miała w obu latach barwę zbliżoną do wymagań przemysłu makaronowego.

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w Słupi Wielkiej dostosowuje doświadczalnictwo odmianowe funkcjonujące w naszym kraju do gospodarki rynkowej i standardów Unii Europejskiej. W ramach tej działalności rozwijany jest nowy, ogólnokrajowy system badań odmianowych zwany Porejestrowym Doświadczalnictwem Odmianowym. Program PDO został prawnie usankcjonowany (ustawa o nasiennictwie z dnia 26.06.2003 r.) i obecnie jest wdrażany na terenie wszystkich województw. Głównym zadaniem PDO jest dostarczanie rolnictwu obiektywnych informacji o wartości gospodarczej odmian roślin rolniczych wpisanych do Krajowego Rejestru (KR) i pochodzących ze Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA), funkcjonujących na naszym rynku nasiennym. System PDO jest rozwijany na bazie sieci doświadczalnej Centralnego Ośrodka i innych punktów doświadczalnych istniejących w naszym kraju. Centralny Ośrodek jest prawnie odpowiedzialny za koordynację działań związanych z realizacją programu PDO, we współpracy z samorządami województw i izbami rolniczymi. Na bazie wyników doświadczeń PDO tworzone są „Listy zalecanych do uprawy odmian na obszarze województw”. W ramach struktur PDO powołano Krajowy Zespół Koordynacyjny PDO, jako organ opiniodawczy i doradczy dyrektora Centralnego Ośrodka w sprawach porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego. Ponadto na terenie każdego województwa wyznaczono Stację Koordynującą PDO oraz powołano Zespół Wojewódzki PDO. Powyższe podmioty są odpowiedzialne za prowadzenie PDO na terenie poszczególnych województw. Główne korzyści wynikające z realizacji PDO to: efektywniejsze wykorzystani postępu biologicznego w rolnictwie, systematyczny dopływ obiektywnej informacji o wartości użytkowej odmian w różnych warunkach uprawy oraz ułatwienie rolnikom dokonywania trafnego doboru najwartościowszych odmian do uprawy, pochodzących z KR i/lub CCA.

Obiektem badań były trzy formy jęczmienia jarego (Hordeum vulgare L.): sześciorzędowy mutant dwurzędowej odmiany Damazy, otrzymany w wyniku napromienienia powietrznie suchych nasion neutronami termicznymi, sześciorzędowa odmiana Klimek oraz dwurzędowa odmiana Rataj. Wyznaczono równania regresji wielokrotnej dla plonu ziarna z rośliny. Metodą Wrighta przeprowadzono analizę ścieżkową wykrytych zależności. Dla wyraźniejszego zobrazowania wpływu różnych cech na cechę wynikową, pogrupowano je na wegetatywne i generatywne, uwzględniając przy tym kolejność ich ujawniania się w trakcie ontogenezy. Na zmienność plonu ziarna z roślin badanych biotypów, z cech wegetatywnych, w największym stopniu wpływało rozkrzewienie produktywne. U roślin zmutowanych cechę tę determinowało ponadto rozkrzewienie ogólne; u odmiany Rataj — grubość drugiego miedzywęźla oraz masa słomy. Z cech generatywnych, w przypadku wszystkich badanych form, najsilniej na plon ziarna z rośliny wpływała liczba ziaren z rośliny oraz masa tysiąca ziaren.

W pracy określono zmienność cech użytkowych odmian jęczmienia ozimego zgromadzonych w Banku Genów. W tym celu wykonano następujące obserwacje i pomiary: przezimowanie roślin, odporność na podstawowe choroby i wyleganie, wysokość roślin, długość i waga kłosa, liczba ziaren w kłosie, masa 1000 ziaren oraz odporność częściowa na mączniaka prawdziwego. Testowane odmiany znacznie różniły się pod względem badanych cech. Pozwoli to na wyodrębnienie genotypów jęczmienia ozimego o pożądanych cechach agronomicznych i włączenie ich do programów hodowlanych.

W wyniku działania dwóch chemomutagenów (MNU i AS) na ziarniaki nieoplewionego rodu hodowlanego 1N/86 uzyskano mutanty, które odznaczały się niższą wysokością roślin i większą odpornością na wyleganie niż formy wyjściowe. Materiał ten (18 mutantów) wraz z rodem hodowlanym 1N/86 były przedmiotem doświadczenia polowego przeprowadzonego na polu doświadczalnym IGR PAN w Cerekwicy. Po zbiorze roślin określano wysokość roślin oraz mierzono wybrane parametry struktury plonu. Wybrane mutanty charakteryzowały się wysokością roślin w przedziale od 59,9 cm do 71,9 cm, przy wysokości ich formy wyjściowej wynoszącej 77,1 cm i różniły się istotnie pod względem tej cechy od rodu wyjściowego 1N/86. Mimo, że większość mutantów o skróconej długości źdźbła miało wyraźnie obniżone wartości cech struktury plonu, dwa z nich (M 39 i M 142) mieściły się na poziomie wzorca pod względem liczby ziaren z kłosa i masy ziaren z rośliny. Wskazuje to na możliwość uzyskania form o obniżonej wysokości i plonujących co najmniej na poziomie ich formy wyjściowej. Mutanty te stanowić mogą interesujący materiał wyjściowy w hodowli jęczmienia nagoziarnistego.

Fuzarioza kłosa (FHB) jest groźną chorobą zbóż szeroko rozpowszechnioną na całym świecie, wywoływaną przez grzyby z rodzaju Fusarium (F. culmorum, F. graminearum i in.). Porażenie jęczmienia tą chorobą może powodować nie tylko obniżkę plonu ale i akumulację w ziarnie niebezpiecznych wtórnych metabolitów grzyba — mykotoksyn (np. deoksyniwalenolu — DON). Nagromadzone mykotoksyny niekorzystnie wpływają na bezpieczeństwo żywności i obniżają jakość technologiczną ziarna. Celem badań było przetestowanie obecności markerów mikrosatelitarnych SSR (prostych powtórzonych sekwencji DNA) w siedmiu genotypach jęczmienia jarego (z określoną odpornością lub wrażliwością na FHB). Zbadano następujące formy: Chevron, Zao Zhou 3, PEC210, CI4196, 6NDRFG-1 (genotypy odporne) oraz PI383933 i Foster (genotypy wrażliwe). Wyniki zostaną wykorzystane do testowania 22 linii DH wytworzonych po skrzyżowaniu ww. genotypów w kombinacjach odporny x wrażliwy. Dotychczas przebadano genotypy rodzicielskie przy użyciu 35 markerów SSR z ogólnej liczby wybranych 60; 29 z tych markerów wykazało polimorfizm. Pozostałych sześć było monomorficznych i nie znajdą one zastosowania przy testowaniu linii DH. Częściowe wyniki analiz opracowano w formie binarnej macierzy i przekształcono w dendrogram charakteryzujący podobieństwo genetyczne analizowanych genotypów.

Badano podatność 4 męskosterylnych liniii pszenżyta, 5 rodów i odmian ojcowskich oraz 20 mieszańców F1 otrzymanych z krzyżowania tych form w układzie czynnikowym, na zgorzel siewek wywołaną przez Fusarium culmorum. Ziarniaki inokulowano izolatem IPO348-01 pochodzącym z Instytutu Ochrony Roślin w Wageningen w Holandii. Pojedyncze izolaty F. culmorum hodowano na pożywce PDA (Potatoe Dextrose Agar-Sigma) na płytkach Petriego. Inkubację prowadzono w stałych warunkach laboratoryjnych przez 7 dni w temperaturze 22°C. Mieszańce F1 charakteryzowały się średnio nieco mniejszym porażeniem liści niż rodzice i podobnym porażeniem korzeni. Wykazano istotną korelację między stopniem porażenia liści u mieszańców a ogólną wartością kombinacyjną (GCA) rodziców, co świadczy o możliwości typowania komponentów rodzicielskich pod kątem większej odporności na podstawie GCA. Porażenie siewek zależało jednak w większym stopniu od swoistej wartości kombinacyjnej (SCA) par rodzicielskich niż GCA rodziców. Współczynniki korelacji między porażeniem liści i korzeni u mieszańców a efektami SCA par rodzicielskich były dodatnie i statystycznie istotne (odpowiednio r = 0,642** i 0,881**). Wyniki wskazują, że poziom odporności u mieszańców był kształtowany także w wyniku nieaddytywnego działania genów i sama wartość GCA rodziców może być zawodna w przewidywaniu ich odporności na F. culmorum.

Analizowano polimorfizm białek zapasowych w 11 odmianach pszenżyta w Republice Czech, wykorzystując metodę PAGE ISTA (ISTA, 1999) i SDS PAGE (Laemmli, 1970). Ocena polimorfizmu białek zapasowych pozwoliła na zróżnicowanie indywidualnych odmian pszenżyta ze zbiorów uzyskanych w roku 2002 i 2003. Opierając się na współczynniku podobieństw (według Dice) wykryto, równolegle z genotypami, genotypy ze spektrum prolamin siostrzanych ze zróżnicowanym procentem uczestnictwa w poszczególnych latach. Jednolite spektrum zostało wykryte w następujących odmianach: Disco, Kolor, Lamberto, Marko, Presto, Sekundo, Ticino i Tricolor, natomiast odmiany Kitaro i Modus były formami dwuliniowymi. W 2003 roku trzy linie prolamin siostrzanych pojawiły się w odmianie Gabo, a w roku 2004 tylko dwie. W 2003 roku 5% domieszki obcego genotypu wykryto w odmianie Marko. Typowy w przypadku nieznanego genotypu był gliadin blok Gld 1B3, który jest markerem translokacji pszenno-żytniej T1BL.1RS. Prolaminy białek z ziarna pszenżyta są odpowiednie do wykrycia różnorodności genetycznej i oszacowania odmianowej autentyczności, a także czystości w próbkach ziaren pszenżyta zarejestrowanych w Republice Czech. W odmianach pszenżyta: Presto, Sekundo, Tricolor, Ticino, Gabo, wykryto allele Glu 1A2 i Glu 1B 7+8. W odmianach Kitaro, Marko i Disco stwierdzono allele Glu 1A1, Glu 1B 7+8. Heterogeniczny skład 1/2 w locus Glu 1A został wykryty w odmianach Kitaro i Sekundo (dwa ziarna w 2003 roku). W odmianach Kolor i Lamberto wykryto podjednostki HMW takie jak: Glu 1 A0 i Glu 1 B 7+8. Jedynie w odmianie Modus stwierdzono allele Glu 1A0 i Glu 1B 6+8.

Żyto uprawne, pomimo tendencji zmniejszania się powierzchni jego uprawy, pozostaje nadal jedną z najważniejszych roślin zbożowych w Polsce. Największy udział w światowym areale jego uprawy przypada na Europę i Azję i głównie w tych rejonach występuje największa różnorodność genetyczna form żyta. Mając na uwadze konieczność gromadzenia i ochrony zmienności u tego gatunku, w Ogrodzie Botanicznym — Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej PAN od 33 lat gromadzone są w banku nasion oraz oceniane, dziko rosnące gatunki Secale, formy lokalne, odmiany uprawne i linie wsobne żyta. Łącznie kolekcja rodzaju Secale wynosi 2560 obiektów. W latach 1977–2004 poddano ocenie: 1166 form lokalnych, 772 odmian uprawnych i 352 linii wsobnych. Wszystkie obiekty kolekcji rodzaju Secale były reprodukowane w izolacji i charakteryzowane pod względem cech morfologicznych i fenologicznych. Zakres zmienności w obrębie odmian populacyjnych, form lokalnych i linii wsobnych żyta uprawnego był zróżnicowany, ale najwyższy dla 3 cech: wysokości roślin 30–200 cm, długości kłosa 4,0–14,8 cm i masy 1000 ziarniaków 10–58 g. Na podstawie tych obserwacji stwierdzono, iż zgromadzona kolekcja Secale stanowi cenne źródło zmienności cech, dla badań genetyczno-hodowlanych nad tym gatunkiem.

Przeprowadzono analizę interakcji odmian żyta ozimego ze środowiskami dla plonu ziarna. Materiałem badawczym było 14 odmian żyta ozimego: populacyjne — Motto, Warko, Dańkowskie Złote, Amilo, Wibro, Hegro, Zduno, Kier, Walet, Bosmo oraz mieszańcowe — Klawo, Nawid, Ursus, Fernando. Doświadczenia polowe z badanymi odmianami zostały założone metodą pasów prostopadłych w dwóch powtórzeniach w latach 2001–2003 w ośmiu miejscowościach (Wrocikowo, Marianowo, Sulejów, Tomaszów Bolesławiecki, Pokój, Lubliniec, Głodowo, Wyczechy). Otrzymane wyniki plonu ziarna z poszczególnych lat i miejscowości opracowano statystycznie za pomocą programu Sergen 3 (Caliński i in., 1998) dla analizy serii doświadczeń odmianowych. Stwierdzono istotne zróżnicowanie plonu badanych odmian żyta ozimego w analizowanych doświadczeniach. Wykazano również istotne zróżnicowanie lat badań, miejscowości oraz występowanie interakcji genotypowo-środowiskowej (G x E). Odmiany mieszańcowe, za wyjątkiem odmiany Nawid, plonują istotnie lepiej od odmian populacyjnych jednak podlegają one wpływom warunków środowiskowych. Odmiany Bosmo w standardowych oraz Warko i Hegro w intensywnych warunkach uprawy nie wykazały istotnych odchyleń od regresji, co świadczy o ich stabilności.

Celem badań było poznanie zmienności, stopnia genetycznego zróżnicowania oraz fenotypowych i genotypowych korelacji między ważnymi cechami rolniczymi u odmian i rodów hodowlanych owsa badanych w serii doświadczeń wstępnych w latach 2002–2004. W doświadczeniach polowych przeprowadzonych w 6 miejscowościach wykonano obserwacje, pomiary i analizy laboratoryjne siedmiu cech owsa; plon ziarna, wysokość roślin, wiechowanie (data wyrzucania wiech), odporność na wyleganie i rdzę koronową, masę 1000 ziaren i zawartość łuski. Na podstawie przeprowadzonych doświadczeń polowych stwierdzono silne wahania plonu owsa od 55,8 dt/ha w 2003, do 77,8 dt/ha w 2004. Istotną rolę w kształtowaniu plonów ziarna owsa w 2003 roku odgrywały warunki klimatyczne, które spowodowały silne wyleganie roślin owsa oraz niższe wartości większości pozostałych cech. Genetyczne uwarunkowanie plonu owsa w latach badań mierzone wskaźnikiem (h2) wykazywało tendencję malejącą (0,789; 0,621; 0,472). Również niestabilne pod względem genetycznego zróżnicowania okazały się wysokość roślin i odporność na wyleganie, natomiast termin wiechowania, zawartość łuski oraz odporność na rdzę koronową owsa charakteryzowały się wysokimi i stabilnymi wskaźnikami genetycznego zróżnicowania cech (h2) przekraczającymi wartość 0,800. Silnym zróżnicowaniem odznaczyły się 2 cechy owsa; odporność na rdzę koronową (CV=57,3% w 2002 roku i 16,1% w 2004 roku) oraz wyleganie (CV = 10,9% w 2002, 13,7% w 2003 roku i 19,8% w 2004 roku), niskim natomiast wysokość roślin i plon ziarna. Stabilną zmiennością w 3 latach badań charakteryzowała się masa 1000 ziaren. Stwierdzono korzystne fenotypowe i genotypowe korelacje między plonem a odpornością na rdzę koronową owsa (rP=0.41*, rG = 0,49*) w 2002 roku i (rP = 0,47*,rG = 0,76**) w 2004 roku. Tylko w 2002 roku ujawniono niekorzystne współczynniki korelacji między badanymi cechami owsa między plonem a wyleganiem (rP= -0,42*, rG= -0,56**) oraz plonem a terminem wiechowania (rP = 0,51**, rG = 0,56**).

Materiał badawczy stanowiło 12 linii wsobnych krzyżowanych z czterema testerami (układ czynnikowy). Doświadczenie zostało założone metodą bloków niekompletnych w trzech powtórzeniach. W okresie wegetacji oraz po zbiorze roślin oceniono: odporność na krzewienie i porażenie głownią oraz zawartość suchej masy i plon ziarna. Stwierdzono istotność wariancji GCA i SCA dla wszystkich badanych cech, najwięcej korzystnych efektów stwierdzono u linii 1728-5. W dziedziczeniu wszystkich cech większą rolę odgrywają geny o działaniu addytywnym.

Badano 8 linii wsobnych i 28 mieszańców otrzymanych w wyniki krzyżowania w układzie półdiallelicznym wg drugiej metody Griffinga.Doświadczenia założono metodą losowanych bloków w 3 powtórzeniach w trzech miejscowościach w latach 2001–2002. Ziarno wysiano punktowo na 2 rzędowych poletkach o powierzchni 5 m2 w rozstawie rzędów 75 cm. W okresie wegetacji wykonano następujące pomiary: wysokości roślin i wysokości osadzenia pierwszej kolby, długość kolby, grubość kolby, masa ziaren z kolby. Po zbiorze określono zawartość suchej masy w ziarnie i plon ziarna.Wykazano istotne interakcje miejscowości i lat dla wszystkich badanych cech. Analizując efekty ogólnej zdolności kombinacyjnej wyróżniono linię S245, charakteryzującą się korzystnymi efektami GCA, które jednak nie są stabilne, oraz linię K2577A, która cechuje się stabilnym efektem GCA dla zawartości suchej masy.Wśród badanych kombinacji linii rodzicielskich na uwagę zasługuje mieszaniec S245S43523, którego charakteryzują dodatnie i stabilne efekty SCA. W dziedziczeniu większości badanych cech stwierdzono przewagę działania genów nieaddytywnych nad genami o działaniu addytywnym.

Badano potomstwo pochodzące ze skrzyżowania 6 linii wsobnych formy dent z 8 testerami. Doświadczenie założono metodą bloków niekompletnych w dwóch powtórzeniach, w dwóch miejscowościach. Wykonano pomiary następujących cech: plonu ziarna z poletka przy 15% wilgotności, procentowej zawartości suchej masy w ziarnie, procentu roślin porażonych głownią, procentu roślin wyległych przed zbiorem oraz odporności na krzewienie. Wykonano analizę wariancji dla ogólnej i swoistej zdolności kombinacyjnej oraz oszacowano efekty GCA i SCA. Stwierdzono zróżnicowanie środowisk pod względem badanych cech. Wykazano istotną interakcję efektów ogólnej zdolności kombinacyjnej dla wszystkich cech za wyjątkiem plonu ziarna. Na uwagę zasługuje linia 1390-19 zwiększająca u potomstwa zawartość suchej masy w ziarnie oraz linia 1417-3 zwiększająca odporność na krzewienie. Istotną interakcję efektów swoistej zdolności kombinacyjnej ze środowiskami stwierdzono dla wszystkich badanych cech. Na wyróżnienie zasługują linie tworzące mieszańca 1390-19 x K324 o dodatnich efektach SCA dla plonu i odporności na krzewienie w obu miejscowościach oraz linia 1560-5 i K324 o dodatnich efektach dla zawartości suchej masy.

Badano 18 linii wsobnych kukurydzy o bardzo zróżnicowanym pochodzeniu. Linie wyprowadzono z form: amerykańskiej, francuskiej, niemieckiej i węgierskiej oraz z mieszańców pojedynczych i międzyliniowych. Wybrano losowo po 5 roślin z każdej linii, na których dokonano pomiarów następujących cech: długości i grubości kolby, liczby rzędów ziaren na kolbie, liczby ziaren z kolby, masy kolby i ziarna z kolby, grubości osadki oraz zawartości suchej masy w ziarnie. Do oceny podobieństwa linii zastosowano analizę skupień metodą średnich skupień na podstawie odległości euklidesowych. Analizowane linie zgodnie z pochodzeniem zostały podzielone na grupy. Wykorzystano również analizę regresji wielokrotnej do określenia zależności masy ziarna z kolby od pozostałych cech. Otrzymany model w 94% dopasowany jest do danych empirycznych. Masę ziarna z kolby determinują przede wszystkim liczba ziaren z kolby oraz masa kolby.

Badano 48 mieszańców pojedynczych otrzymanych ze skrzyżowania 6 linii wsobnych (1566-5, 1573-2,1581-11, 1581-7, 1585-4, 1591-2) z 8 testerami (K182, K188, K194, K231, K296, K324, K376, S335) w układzie czynnikowym. Doświadczenie założono metodą bloków niekompletnych w dwóch miejscowościach (Kobierzyce i Smolice). Wykonano pomiary następujących cech: plonu ziarna z poletka przy 15% wilgotności, procentowej zawartości suchej masy w ziarnie, procentu roślin porażonych głownią, procentu roślin wyległych przed zbiorem oraz odporności na krzewienie. Wykonano analizę wariancji dla ogólnej (GCA) i swoistej (SCA) zdolności kombinacyjnej oraz oszacowano efekty GCA i SCA. Stwierdzono zróżnicowanie środowisk pod względem badanych cech. Wykazano istotną interakcję GCA ze środowiskami dla procentowej zawartości suchej masy w ziarnie, procentu roślin porażonych głownią, procentu roślin wyległych przed zbiorem oraz odporności na krzewienie, jedynie dla plonu ziarna efekty GCA linii były stabilne, co jest cenną informacją dla hodowcy. Istotną interakcję SCA ze środowiskami stwierdzono dla wszystkich badanych cech, z wyjątkiem plonu, co świadczy o tym, że badane mieszańce dla ostatniej cechy nie reagowały na zmienne warunki środowisk.

Badania wykonano na 20 liniach wsobnych kukurydzy w Kobierzycach i Smolicach. Oceniono wysokość roślin, długość kolby, liczbę rzędów w kolbie, liczbę ziaren i masę ziarna z kolby. Dla wymienionych cech wyliczono indeksy selekcyjne: „IS” — specyficzny, „IO” — obcy oraz,, IOG" — ogólny. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że indeks wartości własnej (specyficzny) jest najlepszą miarą oceny wartości hodowlanej. Indeks obcy obniża wartość postępu genetycznego. Ze względu na niewielką ilość danych eksperymentalnych przydatność indeksu ogólnego nie mogła być wiarygodnie określona.

W pracy oszacowano wartość kombinacyjną linii wsobnych kukurydzy za pomocą indeksu dla kilku zintegrowanych cech oraz oceniono ich potencjał krzyżowania. Materiał badawczy stanowiło 48 mieszańców pojedynczych kukurydzy uzyskanych w wyniku krzyżowania 6 linii z 8 testerami o ziarnie szklistym. Doświadczenia polowe zostały założone metodą kraty kwadratowej w dwóch powtórzeniach w dwóch miejscowościach: Kobierzyce i Smolice. Analizy statystyczne wykonano przy użyciu programu SERGEN. Dla wszystkich linii i testerów obliczono indeksy wyrażające potencjał krzyżowania wykorzystując wartości pomiarów wszystkich cech. Przeprowadzona analiza zdolności kombinacyjnych wykazała istotność efektów GCA linii matecznych i testerów dla wysokości roślin, długości kolby, liczby rzędów ziaren w kolbie i liczby ziaren z kolby oraz SCA dla liczby ziaren z kolby. Istotną interakcję efektów GCA linii matecznych ze środowiskiem stwierdzono dla długości kolby oraz liczby i masy ziaren w kolbie, a GCA testerów dla długości kolby, liczby rzędów ziaren w kolbie i masy ziaren z kolby. Stwierdzono addytywne działanie genów dla wysokości roślin, długości kolby, liczby rzędów ziaren w kolbie oraz addytywne i nieaddytywne formy działania genów dla liczby ziaren z kolby. Wśród badanych form matecznych należy wyróżnić linie 1450-9, 1470-8 i 1470-12 oraz K 154, K 182 i K 324 o najwyższym potencjale krzyżowania. Na wyróżnienie zasłużyły mieszańce 1360-5-2 x K 194 i 1450-9 x K 154 o zwiększonej liczbie ziaren z kolby.

W pracy przeprowadzono ocenę wartości hodowlanej linii wsobnych kukurydzy na podstawie klasycznego i restrykcyjnego indeksu selekcji. Materiał badawczy stanowiło 20 linii wsobnych kukurydzy. Indeksy selekcyjne wartości własnej (IS) i restrykcyjny (IR) linii obliczono na podstawie komponentów wariancji dla pięciu cech użytkowych: wysokości roślin, długości kolby, liczby rzędów ziaren w kolbie oraz liczby i masy ziaren z kolby. Indeks wartości własnej pozwala na wyróżnienie najbardziej wartościowych linii pod względem kompleksu analizowanych cech. Wśród biorących udział w badaniach można wyróżnić linie: 1450-9, 1470-12, 1487-1, 1511-1, K 182 i K 324 o najwyższych wartościach indeksu. Wprowadzając ograniczenie w selekcji dla długości kolby obliczone indeksy restrykcyjne pozwalają na wyróżnienie linii K 324, K182, 1470-8, 1470-12 i 1450-9, dla których uzyskano najwyższe wartości tego indeksu. Linie posiadające wysokie wartości obydwu indeksów nadają się do tworzenia formuł mieszańców pojedynczych i podwójnych kukurydzy.

W sezonie wegetacyjnym 2003/2004 w Pawłowicach koło Wrocławia, prowadzono dwuczynnikowe doświadczenia w układzie pasów prostopadłych („split-block”), w których badano w kolejności: I. zróżnicowane technologie uprawy (A — standardowa, B — intensywna) i II. odmiany rzepaku ozimego (Baldur F1, Californium, Capio, Carina, Cazek, Contact, Digger, Kronos F1, Liclassic, Lirajet, Lisek, Mazur F1Z, Pomorzanin F1Z, Titan F1, Viking). W technologii standardowej stosowano nawożenie (kg•ha-1): 140 N, 60 P2O5 i 120 kg K2O oraz zwalczanie chwastów i szkodników w podstawowym zakresie zalecanym przez IOR Poznań, natomiast technologia intensywna (B) charakteryzowała się dodatkowo zwiększonym o 50 kg·ha-1 nawożeniem azotowym, dwukrotnym stosowaniem fungicydów (w fazie opadania płatków korony i w fazie dojrzałości zielonej łuszczyny) oraz dolistnym dokarmianiem mikroelementami (w fazie pąkowania). Najwyższym współczynnikiem odziedziczalności odznaczał się plon nasion (0,79), a następnie kolejno niższym wydajność tłuszczu surowego (0,78), masa nasion w łuszczynie (0,76), zawartość tłuszczu surowego (0,74) i wydajność białka ogółem (0,74). Najniższym poniżej 5% współczynnikiem zmienności charakteryzowały się następujące cechy: zawartość tłuszczu surowego w nasionach, masa 1000 nasion, liczba nasion w łuszczynie i zawartość białka ogółem. Najwyższe plony nasion, tłuszczu surowego i białka ogółem uzyskano z odmiany Viking, która miała najwięcej łuszczyn na roślinie, nasion w łuszczynie i masę nasion w łuszczynie oraz zwierała najwięcej tłuszczu surowego w nasionach.

Praca dotyczy porównania trzech sposobów wnioskowania statystycznego dla dwóch doświadczeń z genotypami rodzicielskimi i mieszańcami (pokolenia F1 i F2) krzyżówek diallelicznych rzepaku jarego. Każde z tych doświadczeń zostało założone w częściowo zrównoważonej kracie kwadratowej dla 8 linii rodzicielskich i 56 mieszańców. Dokonano pomiaru wysokości każdej rośliny na poletku. Dla takiego układu została przeprowadzona analiza wariancji (sposób pierwszy). W podejściu drugim analizę przeprowadzono na średnich z kilku roślin na poletku. Trzeci sposób polegał na przeprowadzeniu analizy tak jak dla doświadczeń zakładanych w układzie o losowanych blokach. Konsekwencje zastosowania tych sposobów analizy przedstawiono na przykładzie wnioskowania o ogólnej i specyficznej zdolności kombinacyjnej badanych linii rodzicielskich.

Celem badań była ocena ogólnej (GCA) i swoistej (SCA) zdolności kombinacyjnej oraz efektu krzyżowań odwrotnych pięciu zróżnicowanych geograficznie odmian lnu oleistego pod względem cech plonotwórczych. Wykazano istotne zróżnicowanie GCA i SCA odmian pod względem wszystkich cech oraz efektów krzyżowań odwrotnych w przypadku wysokości roślin. Odmiany LinolaTM 947 i Opal charakteryzowały się istotną dodatnią GCA wysokości roślin i liczby torebek z rośliny, co oznacza że selekcja we wczesnych pokoleniach mieszańcowych z użyciem tych odmian powinna być skuteczna. W hodowli rekombinacyjnej, zmierzającej do zwiększenia plonu nasion, można polecić odmiany LinolaTM 947 i Barbara charakteryzujące przeciwnym znakiem GCA dla liczby torebek z rośliny i masy 1000 nasion przy dodatnich efektach GCA liczby nasion z torebki. Dodatni efekt krzyżowań odwrotnych obserwowany w kombinacji Linola TM 947 × Barbara pod względem wysokości roślin, liczby torebek i masy nasion z rośliny wskazuje, że na wartość tych cech w potomstwie ma wpływ kierunek krzyżowania, co świadczy o udziale w ich dziedziczeniu czynników cytoplazmatycznych.

Przebadano piętnaście rodów i odmian łubinu wąskolistnego, w tym siedem epigonalnych (LAE-1, LAE-2, R/24/99, R108/99, R170, Sonet, Wersal) i osiem o tradycyjnym typie wzrostu (Boruta, Baron, Elf, LAG-24, Ród 451, Mulat, Zeus, Graf). Doświadczenia polowe założono w latach 2003 i 2004 w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym AR we Wrocławiu, metodą losowanych bloków w trzech powtórzeniach. Określono na pędzie głównym i pędach bocznych: długość kwiatostanu (cm), liczbę kwiatków oraz strąków. Obliczono również indeks płodności (%) na podstawie stosunku zebranych strąków do wytworzonych kwiatów. Określono również masę nasion z rośliny (g), ich liczbę oraz masę tysiąca nasion (g). Na podstawie przeprowadzonej analizy wariancji stwierdzono istotne zróżnicowanie badanych materiałów pod względem analizowanych cech. Najdłuższymi kwiatostanami pędu głównego (25 cm) wyróżniła się odmiana Boruta, a bocznego Baron (8 cm). Powyżej 30 kwiatów w kwiatostanie głównym stwierdzono u odmian — Boruta, Sonet oraz epigonalnego rodu LAE-1, a najmniej u Zeus (17). Na pędach bocznych najmniej kwiatów odnotowano u odmiany Graf (6) a najwięcej u Baron (10). Najkorzystniejszym indeksem płodności na pędzie głównym na poziomie 50% charakteryzowały się samokończące genotypy Wersal i LAE-2-2 oraz odmiany o tradycyjnym typie wzrostu i ród LAG-24. Ród LAG-24 wyróżnił się wysoką wartością masy tysiąca nasion (180 g) a odmiana Boruta, Ród 451 i LAG 24 masą nasion z rośliny (14–15 g).

Otrzymywanie mieszańców międzygatunkowych w rodzaju Lupinus należy do trudnych zadań. Przez wiele lat podejmowano próby przełamania barier krzyżowalności między gatunkami L. albus x L. mutabilis. W wyniku tych prac otrzymano niewiele nasion z niektórych kombinacji krzyżówkowych. Rośliny mieszańcowe rozmnożono i oceniono w kolejnych generacjach. Celem porównania mieszańców międzygatunkowych między sobą i gatunkami rodzicielskimi przeprowadzono ocenę materiału pod względem wybranych cech ilościowych. Materiał badawczy stanowiło dziewięć mieszańców na poziomie pokolenia F6 i F7 i dziesięć form rodzicielskich (L. mutabilis XM-5, LM-13, LM-34, Mut-45, MUT.136, MUT-628, L. graecus, L.vavilovi, L.termis, L. albus ‘WAT’). Na podstawie przeprowadzonej analizy wariancji stwierdzono istotne zróżnicowanie badanych materiałów dla wszystkich analizowanych cech. Biorąc pod uwagę badane cechy sześć mieszańców — (L. termis x L. mutabilis Mut-628), (L. termis x L. mutabilis KW), (L. vavilovi x L. mutabilis Mut.45), (L. vavilovi x L. mutabilis LM.34), (L. mutabilis XM.5 x L. vavilovi), (L. mutabilis LM.13 x L. graecus) było zbliżonych do form matecznych a dwa mieszańce — (L. albus ‘WAT’ x L. mutabilis Mut.136), (L. termis x L. mutabilis XM.5) do form ojcowskich. Masą tysiąca nasion wyróżniły się cztery mieszańce (L. termis x L. mutabilis Mut. 628, L. termis x L. mutabilis KW, L. vavilov x L. mutabilis Mut.45, i L. vavilovi x L. mutabilis LM-34), które zaliczono do tej samej grupy jednorodnej o masie 1000 nasion powyżej 300 g.

Doświadczenie obejmowało sześciu przedstawicieli Lupinus mutabilis (XM.5, LM-13, LM-34, Mut-45, Mut-160, Mut-220), którzy zostali użyci jako formy rodzicielskie siedmiu mieszańców wewnątrzgatunkowych. Mieszańce pokolenia F3 i F4 oraz formy rodzicielskie zostały ocenione pod względem następujących cech: wysokości pędu głównego, wysokości całej rośliny, liczby rozgałęzień, długości kwiatostanu, liczby okółków, liczby kwiatów na kwiatostanie pędu głównego, masy tysiąca nasion oraz liczby strąków zarówno z pędu głównego jak i rozgałęzień. Stwierdzono istotne zróżnicowanie badanych obiektów pod względem następujących cech: liczby bocznych rozgałęzień, liczby okółków, liczby strąków na pędzie głównym i masy tysiąca nasion. Ograniczenie liczby bocznych rozgałęzień obserwowano w mieszańcach, gdzie jedną z form rodzicielskich był epigonalny mutant KW o zdeterminowanym typie wzrostu. Największą liczbę strąków zebrano z mieszańców (XM.5 x KW), (LM-13 x KW) oraz (LM-34 x Mut-45). Największymi nasionami odznaczył się mieszaniec (LM-34 x Mut-45) pokolenia F3 i F4 (132,2 g–142,9 g). Wśród pozostałych mieszańców najlepszym pod względem tej cechy był (XM.5 x KW) - 137,7 g. Badane mieszańce odznaczały się znacznym zakresem zmienności ocenianych cech.

W pracy przedstawione są wstępne wyniki badań prowadzonych na podstawie linii uzyskanych z kombinacji krzyżówkowych Wt11238 × Wt3557 i Wt10245 × Wt11238 grochu Pisum sativum L., zmierzających do opisu działania loci determinujących cechy związane z plonowaniem. Podane są rezultaty doświadczenia jednorocznego prowadzonego w dwu środowiskach. Opisana jest zastosowana metoda statystyczna mapowania loci cech ilościowych, która uwzględnia sposób otrzymania linii i pozwala na ocenę efektów addytywnego działania genów oraz dominacji.

Materiał do badań stanowiły dwa biotypy fasoli karłowej (Phaseolus vulgaris L.): odmiana wyjściowa Bor i mutant karłowy odmiany Bor, uzyskany w wyniku napromienienia powietrznie suchych nasion promieniami γ. Badania prowadzono w latach 1999–2001 metodą losowanych bloków w sześciu powtórzeniach. Wyniki pomiarów biometrycznych wykorzystano do oszacowania zmienności wybranych cech plonotwórczych przy pomocy wartości średnich i analizy wariancji. Szczegółowego porównania średnich dokonano testem Tukeya przy p ≤ 0,05. Wyniki trzyletnich badań pozwoliły stwierdzić, że mutant karłowy odmiany Bor różnił się istotnie od odmiany wyjściowej m.in.: mniejszym plonem i liczbą nasion z rośliny, liczbą strąków, liczbą nasion w strąku, masą tysiąca nasion i masą roślin. Rośliny zmutowane charakteryzowały się większą zawartością białka ogólnego w nasionach.