Repozytorium

W Polsce w kopcach tradycyjnych przechowuje się 7–9 mln ton ziemniaków. Kopce te charakteryzują się dużymi zmianami temperatury w okresie przechowywania, trudną dostępnością w czasie zimy i dużymi nakładami pracy. W doświadczeniu przeanalizowano 4 różne typy okryw i porównano je z kopcem tradycyjnym. Do okrycia kopców wykorzystano w różnej kombinacji następujące materiały; plandeka ocieplana, włóknina, wełna mineralna, słoma luźna i prasowana. Różne typy kopców oceniono pod względem przebiegu temperatury, strat przechowalniczych oraz kosztów budowy. Najbardziej ustabilizowana temperatura była w kopcu typu E, w którym do okrywy użyto kołdrę, wełnę mineralną i plandekę. Straty w postaci ubytków naturalnych i porażenia chorobami nie różniły się istotnie między poszczególnymi kopcami. Koszt budowy poszczególnych kopców był zróżnicowany. Najniższy koszt był poniesiony na budowę kopca tradycyjnego oraz w kopcu typu B i D i wynosił około 33 PLN/tonę. Również te trzy typy kopców mogą być polecane do przechowywania ziemniaków w gospodarstwach rolnych.

W roku 1999 przeprowadzono obserwacje cech użytkowych 300 form soi, zgromadzonych w kolekcji Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie. Oceniane obiekty kolekcji soi reprezentowały znaczny zakres zmienności obserwowanych cech. Odmiana wzorcowa Aldana w naszych warunkach klimatycznych wykazywała najwyższą wartość użytkową. Nie było form istotnie wcześniejszych od wzorca, a spośród ocenianych obiektów tylko dwa (Glenwood i L 79/1) plonowały istotnie lepiej niż wzorzec. W opracowaniu przedstawiono zastosowanie metod statystycznych jak analiza wariancji, analiza skupień, do oceny porównawczej form kolekcyjnych soi. Przedstawione metody pozwoliły wyodrębnić formy o dużej wartości hodowlanej i użytkowej.

Dwuczynnikowy eksperyment polowy przeprowadzono w latach 1997–1999 na płowej glebie lessowej w GD. Czesławice metodą split-plot w czterech powtórzeniach. Czynnikami doświadczenia były dwie odmiany soi: Aldana i Polan oraz pięć sposobów uprawy roli: I tradycyjny, II uproszczony bez uprawek pożniwnych, III uproszczony — drapaczowanie, bronowanie, głęboszowanie, IV uproszczony — po zbiorze przedplonu siew bezpośredni gorczycy białej, jej zbiór przed zimą i wykonanie orki przedzimowej, V uproszczony — po zbiorze przedplonu siew bezpośredni gorczycy białej, która pozostaje na zimę, wiosną oprysk Reglone (diquat) i siew bezpośredni soi. Statystycznie opracowane rezultaty dowiodły jednakowo wysokiego plonowania soi (1,84–1,72 t nasion ha -1) po wprowadzeniu do uprawy roli orki przedzimowej (system I, II, IV). Istotna obniżka plonu nasion (15%) w stosunku do plonu z I i IV — systemu uprawy nastąpiła po siewie bezpośrednim (V). Odmiana Aldana wydała wyższy o 28% plon (1,93 t · ha -1) niż Polan (1,51 t · ha-1). Polowa zdolność wschodów soi była niska (średnio około 46% zakładanej).

Nasiona dwóch odmian fasoli (Phaseolus vulgaris L.), Nida i Prosna oraz dwóch odmian grochu siewnego (Pisum sativum L. ssp. sativum) Agra i Cyrkon naświetlano trzema dawkami promieniowania laserowego. Analizę DNA otrzymanego z siewek badanych odmian przeprowadzono techniką PCR z zastosowaniem starterów ukierunkowanych na sekwencje styku intron-egzon genów roślinnych. Porównanie profili powielonych fragmentów DNA ujawnia wyraźny polimorfizm DNA między próbami kontrolnymi a siewkami, wyprowadzonymi z nasion traktowanych promienio­waniem laserowym. Wyniki te wskazują, że traktowanie nasion wzrastającymi dawkami promienio­wania laserowego powoduje wyraźne zmiany struktury DNA ujawniające się w okresie rozwoju generatywnego roślin. Część obserwowanych zmian wydaje się mieć charakter trwały, co wskazuje na mutagenne działanie promieniowania laserowego.

W bieżącym roku Dyrektor Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych podjął decyzję o wpisaniu do Rejestru 22 nowych odmian roślin rolniczych wyhodowanych w Spółkach Hodowli Roślin i Zakładach Doświadczalnych IHAR. Utrzymująca się tendencja rejestrowania dużej liczby odmian, przyczynia się do znacznego wzrostu liczby odmian w rejestrze, co stwarza rolnikom w praktyce większe możliwości wyboru i dostosowania odmian do warunków konkretnego gospodarstwa. Charakterystykę nowo zarejestrowanych odmian podajmy na podstawie badań COBORU oraz zaleceń hodowców, koncentrując się na wskazaniu wyróżniających je cech jakościowych i użytkowych. W bieżącym roku do rejestru COBORU zostały wpisane również dwie odmiany jęczmienia niemieckiej firmy hodowlanej Josef Breun Saatzucht GdbR, (jęczmień jary Barke i jęczmień ozimy Bombay), której przedstawicielem w Polsce jest Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o. Oddział Bąków. Poniżej prezentujemy najnowsze odmiany zbóż, kukurydzy, buraków pastewnych, rzepaku, traw i roślin strączkowych.

Omówiono możliwości zastosowania niektórych metod statystycznych do opracowania wyników doświadczeń o nieortogonalnych danych bez podawania szczegółów metodycznych. Szczególną uwagę zwrócono na doświadczenia we wczesnych etapach hodowlanych, a głównie na doświadczenia jednopowtórzeniowe, zarówno od strony metodycznej, jak i sposobu opracowania wyników. Również dużo miejsca poświęcono opracowaniu wyników doświadczeń grupowych, tj. doświadczeń z różnymi rodami w tej samej lub różnych miejscowościach. Na końcu podano analizę i sposób oszacowania udziału efektu genetycznego i dwóch frakcji efektu interakcji genotypowo-środowiskowej, tj. interakcji genotypów z miejscowościami w latach (IGL) i interakcji genotypów z latami (IGY). Omówiono zalety i wady poszczególnych frakcji interakcji w aspekcie ich wykorzystania w selekcji najkorzystniejszych genotypów. Wszystkie rozważania były przeprowadzone na przykładach liczbo­wych, które mają charakter wyłącznie ilustracyjny.

Poziom białek wewnątrzkomórkowych zależy zarówno od intensywności ich syntezy jak i degradacji. Procesy degradacji białek mogą przebiegać na dwóch różnych szlakach: mniej selektywnym, wakuolarnym i pozawakuolarnym, bardziej selektywnym. Proteoliza wakuolarna jest niezależna od energii, jakkolwiek pewna jej część jest zużywana do transportu substratów do wakuoli. Proteoliza pozawakuolarna może być zależna jak i niezależna od energii. W procesie przebudowy białek pszenicy podczas deficytu wody biorą udział w różnym stopniu oba szlaki degradacji białek. U genotypów odpornych na odwodnienie stopień tolerancji wiąże się ze zmniejszoną indukcją proteolizy wakuolarnej, w tym proteinaz cysteinowych przy równoczesnej derepresji proteolizy zależnej od ATP. Tego typu kompensacja aktywności proteolitycznych nie występuje u genotypów odpornych na suszę w fazie kłoszenia jak również genotypowa zależność tolerancji od stopnia derepresji proteolizy zależnej od ATP zanika u roślin zaaklimatyzowanych do suszy. W obrębie przebadanych rodów pszenicy ozimej stopień indukcji endoproteinaz cysteinowych jest wysoce ujemnie skorelowany zarówno z poziomem mrozoodporności badanych rodów jak i z poziomem tolerancji na odwodnienie. Można więc przypuszczać, że genetycznie uwarunkowana odpowiedź na stresy abiotyczne jest przynajmniej na wstępnym etapie ogólna i objawia się intensywnością z jaką usuwane są zbędne lub uszkodzone białka na drodze proteolizy wakuolarnej.

Mechanizmy adaptacyjne pozwalające zbożom ozimym przeżyć niskie temperatury są zaprogramowane genetycznie i kontrolowane przez liczne geny indukowane i regulowane przez niską temperaturę. W niniejszym przeglądzie opisano ostatnie osiągnięcia dotyczące funkcji genów indukowanych przez niską temperaturę i ich roli w mrozoodporności. Zaprezentowane tutaj wyniki pozwolą zrozumieć mechanizmy wykształcone przez rośliny w toku ewolucji, pomagające przeżyć mróz. W dodatku odkrycia te mają potencjalny aspekt praktyczny w selekcji i hodowli odmian zbóż ozimych odpornych na niekorzystne warunki zimowania.

Na podstawie wyników doświadczenia prowadzonego w ramach tzw. kolekcji roboczej w latach 1991–2000, omówiono grupy form pszenicy ozimej, będące potencjalnym źródłem plenności i 14 cech użytkowych dla hodowli nowych odmian. Wskazano na odmiany i rody o najkorzystniejszych wartościach badanych cech. Szczególną uwagę zwrócono na formy łączące kilka korzystnych cech, stanowiące najbardziej wartościowy materiał wyjściowy dla programów hodowlanych. Stwierdzono, że odmiany i rody zgromadzone aktualnie w kolekcji mogą stanowić zadowalające źródło plonu i jego parametrów, odporności na wyleganie i rdzę brunatną oraz wartości wypiekowej, wyrażonej liczbą sedymentacji. W stosunku do pozostałych cech ciągle istnieje potrzeba poszukiwania lub nawet wytworzenia nowego materiału wyjściowego dla programów hodowlanych. Dotyczy to zwłaszcza takich cech, jak mrozoodporność i odporność na plamistości liści,  na mączniaka i porastanie oraz zawartość białka w ziarnie.

W pracy badano plejotropowe efekty genów Ppd1 na plon i jego komponenty w liniach rekom-binacyjnych: Avalon (Mara 2D), Avalon (Ciano 2D), Brigand (Mara 2D), Brimstone (Mara 2D), Brimstone (Ciano 2D), Mercia (Mara 2D), Norman (Mara 2D), Randezvous (Mara 2D) oraz w odmianach Avalon, Brigand, Brimstone, Mercia, Norman i Randezvous. Doświadczenie przepro-wadzono w latach (1997/98, 1998/99) w Gospodarstwie Doświadczalnym w Czesławicach. Każdego roku wysiewano siewnikiem poletkowym około 550 kiełkujących ziarniaków na 1 m2 na poletka o powierzchni 5m2 w czterech powtórzeniach. Analizowano liczbę dni od 1 maja do pełni kłoszenia, wysokość roślin, liczbę kłosków w kłosie, liczbę ziarniaków w kłosie, ciężar ziarniaków z kłosa, masę 1000 ziarniaków, płodność kłoska i plon ziarna z poletka. W dwuletnich badaniach linie rekombinacyjne z genami Ppd1 kłosiły się istotnie wcześniej niż odmiany kontrolne. Wartość niektórych komponentów plonu analizowanych form zależała głównie od roku i w mniejszym stopniu od linii.

W pracy oceniono rody mieszańcowe uzyskane w wyniku krzyżowań Aegilops ventricosa i Aegilops juvenalis z pszenicą zwyczajną i twardą oraz formy rodzicielskie pod kątem zmienności cech plonotwórczych przy wykorzystaniu metody kanonicznej oraz skupień. Ocenę przeprowadzono w celu wyselekcjonowania form, które mogłyby zostać wykorzystane jako materiał wyjściowy w programach hodowlanych pszenicy zwyczajnej. Uzyskane wyniki świadczą o tym, że badane mieszańce cechują się wysokim zróżnicowaniem cech plonotwórczych i mogą stanowić cenny materiał wyjściowy w hodowli pszenicy zwyczajnej. Potwierdzono ponadto użyteczność analizy skupień do selekcji rodów o odmiennej charakterystyce plonotwórczej oraz wytypowano rody o korzystnych cechach plonotwórczych.

W roku 1998 Hodowla Roślin Rolniczych Nasiona Kobierzyc nawiązała współpracę z firmą Monsanto w dziedzinie wykorzystania gametocydu Genesis w hodowli heterozyjnej pszenicy. Niektóre z otrzymanych mieszańców pszenicy ozimej i jarej wykazały plon o 15% wyższy od odmian konwencjonalnych. Plon testowanych najlepszych mieszańców pszenicy ozimej firmy Monsanto w kolejnych sezonach, był wyższy o 23 i 19% od średniego plonu odmian konwencjonalnych. Badane mieszańce tej firmy charakteryzowały się ponadto wysoką odpornością na wyleganie i choroby grzybowe.

Materiał do badań stanowiły mieszańce F2 uzyskane w wyniku krzyżowania półdiallelicznego siedmiu zróżnicowanych linii, wyprowadzonych z odmian pszenicy ozimej: Oregon, Jawa, CWW-3547/56, Longbow, Regina, Hana, Norman. Zdolność kombinacyjną oszacowano według modelu stałego (Griffing, 1956), metoda druga. Wysokość roślin jest warunkowana, oprócz addytywnego działania, także nieaddytywnym działaniem genów, pozostałe cechy są warunkowane addytywnym działaniem genów. Wartościowymi komponentami do krzyżowania są linie Longbow i Oregon.

W pracy określono płodność kwiatów w kłoskach, masę 1000 ziarniaków i zawartość w nich białka w rodach i odmianach pszenicy: Lanca, CZR 1334, pszenżyta: Presto, CZR 1277 oraz żyta CZR 1. Doświadczenie założono metodą bloków losowanych w trzech powtórzeniach. Ziarniaki wysiano siewnikiem na poletka o powierzchni 10 m2. Z każdego poletka zebrano losowo po 30 kłosów. Płodność kwiatów pierwszego i drugiego kłoska pszenicy, pszenżyta i żyta była zbliżona, zaś trzeciego i czwartego istotnie wyższa w pszenicy w porównaniu z pszenżytem i żytem. Najwyższy MTZ stwierdzono w ziarniakach pochodzących z pierwszego i drugiego kwiatu kłosków pszenżyta. Zawartość białka ogółem w ziarniakach z poszczególnych kłosków była zbliżona. Najwyższe wartości tej cechy stwierdzono w rodach pszenżyta CZR 1277 i żyta CZR 1.

Dokonano metodą destrukcyjną pomiaru powierzchni blaszek liści źdźbła pszenicy ozimej odmiany Sakwa, uprawianej w latach 1998–1999 po różnych przedplonach na czarnoziemie zdegradowanym. Uzyskane dane wskazują na znaczną zmienność cech empirycznych i pośrednich wywołanych przebiegiem pogody. Oddziaływanie grup przedplonów na wielkość cech źdźbła pszenicy w fazie pełni kłoszenia było nieistotne. Wskaźniki pośrednie należy ocenić jako dobre dodatkowe źródło informacji o ulistnieniu źdźbła, które pozwala na porównanie związków między cechami zachodzących w różnych warunkach. Współczynniki korelacji fenotypowej charaktery­zowały się na ogół wysoką wartością, ponieważ w trzech przypadkach dla związków cech empirycz­nych oraz w jednym przypadku dla cech pośrednich ich wartość przekraczała 0,75. Większość wyliczonych współczynników korelacji prostej była wysoce istotna. Rozkład świeżej masy 1 cm2 blaszki liściowej przebiegał odmiennie u liści zwisających i wyprostowanych. W liściach zwisających największą jednostkową masę miała część liścia w punkcie przegięcia się blaszki liściowej. W liściach wyprostowanych masa 1 cm2 blaszki liścia ulegała zmniejszeniu w kolejnych odcinkach, poczynając od nasady. Bezpośrednie porównanie wkładu wnoszonego przez dwa badane komponenty w powierzchnię całkowitą liści źdźbła wykazuje, że przewagę w tym względzie miała średnia powierzchnia liścia, ponieważ jej udział wynosił 78,8%. Natomiast liczba wyrastających na źdźble liści miała słabsze oddziaływanie, a jej udział wynosił 21,2%. Indeks powierzchni liści łanu pszenicy był zdeterminowany głównie przez wkład całkowitej powierzchni blaszek liści źdźbła, udział tej cechy wynosił 98,3%. Przy uwzględnieniu w modelu równania regresji obsady źdźbeł w fazie pełni kłoszenia (rozwinięte liście flagowe) wkład tego komponentu należy określić jako nikły, ponieważ jego udział w powierzchni liści z 1 m2, wynosił zaledwie 1,7%.

Na postawie 152 doświadczeń wstępnych z rodami pszenicy ozimej przeprowadzonych w latach 1989–1999, dokonano analizy wpływu różnej liczby powtórzeń na ocenę plonowania 618 genotypów. Doświadczenia były zakładane metodą bloków niekompletnych w czterech powtórzeniach. We wszystkich latach liczba miejscowości wynosiła 14, z wyjątkiem ostatniego roku (12 miejscowości). Rozważano trzy kombinacje powtórzeń: cztery (wszystkie), trzy i dwa powtórzenia. W ocenie wpływu liczby powtórzeń posłużono się kilkoma parametrami, a mianowicie: współczynnikiem zmienności błędu (CV), fenotypowymi (PCV) i genotypowymi (GCV) współczynnikami zmienności dla obiektów, procentowym udziałem genotypowego komponentu (G), komponentu interakcji genotypowo-środowiskowej (GE) i komponentu błędu (E). Oszacowano także procentowy wskaźnik postępu genetycznego (PGI) przy określonej liczbie powtórzeń w stosunku do postępu genetycznego ze wszystkich powtórzeń. Ponadto obliczono współczynniki korelacji Pearsona (rp) i Spearmana (rs) pomiędzy średnimi plonami przy zmniejszonej liczbie powtórzeń a średnimi plonami ze wszystkich powtórzeń. Uzyskane wyniki wykazały, że ścisłość doświadczenia, mierzona współczynnikiem zmienności błędu, była taka sama dla wszystkich kombinacji powtórzeń i wynosiła 6,1%. Udział komponentu genotypowego w zmienności fenotypowej nieznacznie malał, zaś komponentu błędu wzrastał wraz ze zmniejszaniem się liczby powtórzeń. Natomiast udział komponentu interakcji genotypowo-środowiskowej pozostawał na tym samym poziomie. Wskaźnik postępu genetycznego (GPI), średnio z 11 lat, nieznacznie malał ze spadkiem liczby powtórzeń (98,2% dla trzech i 97,0% dla dwóch powtórzeń). Podobnie minimalnie spadały wartości współczynników korelacji. Wyniki te wskazują, że już dwa powtórzenia mogłyby być wystarczające dla oceny plonowania badanych rodów pszenicy ozimej.

Środowiska wykorzystywane do testowania rodów pszenicy ozimej w doświadczeniach przedrejestrowych oceniano pod kątem ich zdolności do różnicowania genotypów. W pracy analizo­wano powtarzalność udziału w interakcji genotypowo-środowiskowej tych miejscowości na podstawie serii doświadczeń z lat 1999–2000. Stwierdzono, że charakter i stopień interakcji przejawiający się w poszczególnych środowiskach zależny raczej od warunków panujących w danym roku, niż od konkretnego miejsca założenia doświadczenia lub od badanego zestawu genotypów.

Dwuczynnikowe doświadczenie polowe przeprowadzono w 2000 roku w Stacji Hodowli Roślin Polanowice na czarnoziemie zdegradowanym, metodą losowanych bloków w dwóch powtórzeniach. Celem doświadczenia była ocena wpływu zróżnicowanego nawożenia azotem i ochrony roślin na plon i komponenty struktury kłosa oraz cechy morfologiczne rośliny pszenicy ozimej. Badano następujące czynniki: odmiany — Elena, Izolda, Kaja, Kobra, Korweta, Mikula, Mobela, Roma, Rysa, Sakwa, Symfonia, Wanda, Wilga, Zyta, sposób uprawy — (A1) niski poziom nawożenia N (72 kg/ha), bez antywylegacza i fungicydów; (A2) wyższy poziom nawożenia N (146 kg/ha) + antywylegacz + fungicydy. Uprawa wybranych odmian pszenicy ozimej na dobrym kompleksie glebowym pozwoliła na zebranie wysokiego plonu ziarna, na poziomie 8,7 t/ha. Pełna ochrona roślin przed chorobami oraz pogłówne nawożenie azotem dało istotnie wyższy plon ziarna (o 35%) w porównaniu do technologii niskonakładowej (A1). Najwyższe plony zebrano z poletek obsianych odmianami: Sakwa, Mikula, Elena i Kobra. Po zastosowaniu większej dawki pogłównej azotu i przy pełnej ochronie roślin zanotowano wzrost masy ziarna z kłosa oraz większy udział ziarniaków powyżej 2,8 mm. Stwierdzono również istotny wzrost masy 1000 ziaren i indeksu LAI w przypadku stosowania intensywnej technologii (A2). Wyleganie roślin i porażenie ich przez choroby (septorioza, rdza brunatna) było bardzo duże na obiektach nie chronionych. Analiza współczynników ścieżek dla badanych cech kłosa wykazała, że największy wpływ bezpośredni na masę ziarna z kłosa miała liczba ziaren w kłosie.

Badania, których celem było określenie wpływu nawożenia azotem i gęstości siewu na plon i wartość technologiczną ziarna pszenicy ozimej przeprowadzono w latach 1998–1999 i 1999–2000. Doświadczenie zlokalizowano w trzech miejscowościach: Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Błoniu-Topoli i Stacjach Doświadczalnych Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Osinach i Jelczu-Laskowicach, zaliczonych według COBORU do rejonu kraju — III, IV i V. Czynnikami doświadczenia były: dawki nawożenia azotem: 0, 40, 80, 120, 160, 200 kgN/ha oraz gęstości siewu: 1,5, 3,0, 4,5, 6,0 mln ziaren/ha. W badaniach uwzględniono dwie odmiany pszenicy: Mikon i Kobrę. Doświadczenie zakładano metodą podbloków losowanych w trzech powtórzeniach. Po zbiorze oznaczono: plon ziarna w t/ha, MTZ, cechy jakościowe ziarna. Stwierdzono, że plon ziarna kształtowany był przez gęstość siewu i dawkę nawożenia azotem. Wzrastająca dawka nawożenia azotem miała dodatni wpływ na zawartość glutenu w mące, wskaźnik sedymentacji, wodochłonność mąki, wartość walorymetryczną, ujemny zaś na rozpływalność glutenu.

Podatność pszenicy na porażenie przez Puccinia striiformis, Puccinia graminis i Puccinia recondita badano w doświadczeniach polowych. Ocenie poddano materiały hodowlane z 10 ośrodków hodowli pszenicy ozimej i z 4 pszenicy jarej. Spośród przeszło 500 badanych genotypów pszenicy ozimej prawie wszystkie okazały się odporne na porażenie rdzą żółtą (Puccinia striiformis), zaś w obrębie genotypów pszenicy jarej dominowały rody podatne. Porażeniu rdzą źdźbłową (Puccinia graminis) uległy niemalże wszystkie testowane genotypy. Podobnie wysoką podatnością na porażenie przez Puccinia recondita (rdza brunatna) charakteryzowały się prawie wszystkie genotypy pszenicy ozimej i jarej. Do wyjątków należały genotypy odporne na każdą z obu rdzy.

Badano podatność odmian i rodów hodowlanych pszenicy i pszenżyta na porażenie przez Pyrenophora tritici-repentis. Doświadczenie prowadzono w warunkach prowokowanej epifitozy w polu. Ogółem przebadano 251 genotypów pszenicy oraz 328 pszenżyta. W testowanej populacji nie stwierdzono występowania form odpornych. Infekcji uległy wszystkie materiały, przy czym istotnie słabszemu porażeniu ulegało pszenżyto niż pszenica. Zarówno w przypadku pszenicy, jak i pszenżyta dominowały genotypy silnie i bardzo silnie porażane. Cechy słabego porażenia wykazywały jedynie trzy odmiany pszenicy jarej (Alkora, Ismena, Opatka), dwie pszenżyta jarego (Kargo i Leguan) i sześć rodów pszenżyta ozimego (SZD 535, SZD 539, SZD 555, SZD 599, DED 1153/96, LAD 940/96).

Materiał do analiz jakościowych stanowiły próby ziarna pszenicy z doświadczenia przeprowadzonego w roku 1999 w Stacji Doświadczalnej Osiny. Badanymi czynnikami były: 3 odmiany pszenicy ozimej (Kobra, Mikon, Sakwa) i sposoby ochrony roślin (konwencjonalny, zintegrowany, zintegrowany ze stymulatorem Bion) oraz kontrola. Zastosowanie trzech sposobów ochrony roślin pszenicy w porównaniu z wariantem kontrolnym spowodowało bardzo silny wzrost plonu ziarna i masy 1000 ziaren, a równocześnie zmniejszenie zawartości białka w ziarnie i pogorszenie większości parametrów jakościowych. Różne sposoby ochrony zasadniczo nie różnicowały cech jakościowych ziarna pszenicy. Zaobserwowano zmiany tylko w przypadku masy 1000 ziaren i gęstości ziarna w stanie zsypnym. Reakcja odmian na stosowanie badanych sposobów ochrony roślin była zbliżona.. Nie stwierdzono większych różnic w jakości ziarna badanych odmian.

Badano wpływ jonów glinu w koncentracjach 0 (kontrola), 5, 10, 20, 30, 40 mg dm-3, w środowisku zakwaszonym (pH 4,2), na kiełkowanie nasion i wzrost korzeni siewek ośmiu rodów mieszańcowych Aegilops juvenalis i Aegilops ventricosa z Triticum durum Desf. cv. Grandur i Triticum aestivum L. (cvs. Arda, Begra, Panda, linia CZR). Reakcję na glin wybranych rodów mieszańcowych porównywano z reakcją ich komponentów rodzicielskich i pszenicy Atlas 66. Nasiona kiełkowano na bibule, w szalkach Petriego uzupełnionych roztworem wodnym glinu. Określono procent skiełkowanych nasion oraz maksymalną długość systemu korzeniowego. Na podstawie pomiarów długości systemu korzeniowego wyznaczono indeks tolerancji glinu (IT) według zmodyfikowanego testu Wilkinsa (1978). W środowisku zakwaszonym wysokie koncentracje jonów glinu istotnie ograniczały wzrost systemu korzeniowego u wszystkich badanych form. Jony glinu nie wpływały na energię i zdolność kiełkowania nasion. Najwyższą tolerancyjnością na toksyczne stężenia jonów glinu charakteryzowała się pszenica Atlas 66 i Aegilops ventricosa. Mieszańce cechowała pośrednia tolerancyjność na glin. Najmniej tolerancyjne na glin okazały się siewki Aegilops juvenalis oraz pszenic Grandur i Begra.  

Badaniom tolerancji na toksyczne działanie glinu poddanych zostało 25 odmian i 28 rodów pszenicy ozimej. Do testów zastosowano metodę kultur wodnych dla roślin zbożowych. Sześć z badanych odmian (Elena, Izolda, Gama, Kobra, Sakwa i Mikon) oraz dziesięć rodów (MOB 595, STH 796, LAD 594, MIB 496, AND 1796, CHD 996, MIB 697, STH 1096, STH 996, MIB 597) toleruje stężenie glinu w pożywce wynoszące 4 ppm (148 mM). Nie stwierdzono tolerancji na stężenie 8 ppm Al (296 mM) u żadnego z badanych obiektów. Wszystkie polskie odmiany pszenicy ozimej są bardzo wrażliwe lub wrażliwe na toksyczne działanie glinu.

Oceniano ziarno pięciu odmian pszenicy ozimej z Hodowli Roślin Strzelce: Elena, Symfonia, Sakwa, Soraja i Zyta ze zbiorów w latach 1998 i 1999. Określono właściwości ziarna, takie jak: masa 1000 ziaren, gęstość w stanie usypowym i twardość. Ziarno przemielano w laboratoryjnym młynie MLU-202 firmy Bühler. Dla mąk ogółem określono cechy fizykochemiczne: zawartość popiołu, białko ogółem, gluten, wskaźnik sedymentacji SDS, liczbę opadania i granulację. Właściwości reologiczne ciast zbadano przy użyciu farinografu, a do wypieku pieczywa zastosowano metodę jednofazową. Ziarno badanych odmian charakteryzowało się dobrą wartością przemiałową, na co wskazywała wydajność uzyskanych mąk powyżej 70%. Istotne różnice (20,7–27,0%) w ilości mąk z pasaży śrutowych nie wpłynęły na znaczące zróżnicowanie wskaźników efektywności przemiału (112–122). Wartość wypiekowa odmian była bardziej zróżnicowana. Najwyższą jakość mąki, ciasta i pieczywa wykazała odmiana Zyta. Wyróżniała się ona najwyższą zawartością białka (12,2%), glutenu (40,4%), wartością testu SDS (78 cm3) oraz długim czasem stałości ciasta (5,8 min), niewielkim jego rozmiękczeniem (29 jB) i najwyższą objętością chleba (315 cm3). Najniższą jakość miała odmiana Elena. Ocena odmian: Symfonia, Sakwa, Soraja wahała się od średniej do dobrej.

W 1981 roku do długoterminowego przechowywania wprowadzono 1251 odmian pszenicy ozimej. Obecnie w długoterminowym przechowywaniu w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych jest 5262 obiektów. W latach 1996 i 1998 wykonano kontrolne badania zdolności kiełkowania. Na podstawie uzyskanych wyników określono reakcję 68 odmian pszenicy zwyczajnej na warunki długoterminowego przechowywania. Po 17 latach przechowywania dla 68 odmian nastąpił średni spadek zdolności kiełkowania o 5,7 procent. Najwyższą zdolność kiełkowania 93% stwierdzono u odmiany Weibuls Banco. Wzrost zdolności kiełkowania stwierdzono u 26 odmian. Stabilne w przechowywaniu były 42 odmiany. Odmiana Welke Giersleben ST 4 przez 17 lat zachowała zdolność kiełkowania 90%.

W latach 1997–1999 przeprowadzono dwa rodzaje doświadczeń (bez ochrony i z ochroną przy użyciu fungicydów i retardanta) z odmianami pszenicy jarej wprowadzonymi do uprawy w latach 1925–1997. Przy zastosowaniu ochrony postęp genetyczny w plonowaniu oszacowano na 25,4 kg/ha/rok. Otrzymana wartość charakteryzuje zmiany w potencjale plonowania odmian pszenicy jarej wprowadzanych w różnych latach. W doświadczeniach bez ochrony oszacowanie postępu było wyższe (33,2 kg/ha/rok), do czego przyczynił się postęp w odporności na wyleganie i na choroby. Wzrostowi plonów ziarna towarzyszył wzrost plonu biomasy u nowszych odmian. 

Masa tysiąca ziaren charakteryzowała się dość wysokimi wartościami odziedziczalności. Dla liczby ziaren z kłosa oszacowano średnie, a dla liczby kłosów produktywnych niskie wskaźniki odziedziczalności, zwłaszcza w przypadku mieszańca Dollar × Henika. Masa ziarna z rośliny była determinowana głównie przez liczbę kłosów. Wpływ liczby ziaren był znacznie mniejszy, ale istotny. Nie stwierdzono natomiast istotnej współzależności między masą tysiąca ziaren a masą ziarna z rośliny. Korelacje między komponentami plonu były niskie i jedynie u mieszańca Dollar × Henika obliczono bliską istotności ujemną zależność między liczbą kłosów a masą tysiąca ziaren. Wydaje się, że plenność pojedynków będzie można zwiększyć prowadząc selekcję na liczbę ziaren z kłosa i utrzymując masę tysiąca ziaren na określonym poziomie.

W pracy porównano ościste i bezostne linie wyprowadzone z trzech mieszańców pszenicy jarej. Linie nie różniły się pod względem wysokości roślin, liczby kłosów i liczby ziaren z kłosa, natomiast istotne różnice wystąpiły w masie tysiąca ziaren, co wskazuje na związek między ościstością a wielkością ziarniaków. Potwierdzenie tej zależności wykazano również w doświadczeniu polowym z czterema liniami prawie izogenicznymi (F9). Masa tysiąca ziaren form ościstych była około 6% wyższa.

W ziarnie pszenicy jarej oznaczono techniką atomowej spektrometrii absorpcyjnej ASA: Ca, Mg, K, Mn, Fe, Pb, Zn, Ni, Cu, Co, Cd. Czynnikami doświadczenia były odmiany (Banti, Torka, Kontesa), dawki nawożenia azotowego (50, 100, 150 kg N · ha-1) i przedsiewna biostymulacja nasion światłem (nasiona naświetlane i nie naświetlane). Z badań wynika, że nawożenie azotem powoduje największe zróżnicowanie w zawartości potasu i magnezu. Większe zróżnicowanie w poziomie zawartości w ziarnie Mg, Mn, Pb i Cu uzyskano poprzez nawożenie niż stosowanie odmian. Przedsiewne naświetlanie nasion pszenicy prowadzi do uzyskania większych zawartości w ziarnie Mg, Ca, Co, Mn i Ni oraz większej zawartości suchej masy.

Czynnikami doświadczenia były: odmiany (Banti, Torka, Kontesa), dawki nawożenia azotowego (50, 100, 150 kg N/ha) i przedsiewna biostymulacja nasion światłem (nasiona nie naświetlane i naświetlane. Oceniano plony ziarna i wyróżniki oceny technologicznej ziarna (białko ogółem, zawartość glutenu mokrego, wskaźnik sedymentacji, indeks glutenu, liczbę opadania zawartość popiołu). Przedsiewna biostymulacja nasion światłem miała istotny wpływ na wielkość plonów ziarna. Pod wpływem tego zabiegu w zależności od obiektu plon ziarna był wyższy w granicach od 0,44 do 1,18 t/ha. Naświetlanie miało istotny wpływ jedynie na wielkość współczynnika sedymentacji.

W doświadczeniach polowych prowadzonych w latach 1992–1998 z odmianami pszenicy jarej (Alkora, Banti, Eta, Helia, Henika, Hera, Igna, Ismena, Jasna, Jota, Opatka, Omega i Sigma) oceniano wpływ przedsiewnej biostymulacji ziarna promieniami lasera na cechy morfologiczne decydujące o plonie rośliny zbożowej: wysokość roślin, krzewistość ogólną i produktywną, długość i zbitość kłosa, liczbę kłosków w kłosie, plon z rośliny i kłosa (masa i ilość ziaren) oraz masę 1000 ziaren. Do napromieniowania nasion używano kolejno lasera rubinowego, helowo-neonowego oraz półprzewodnikowego. Otrzymane z bezpośrednich pomiarów wyniki dla roślin kontrolnych i wyrosłych z naświetlanych nasion zróżnicowanymi dawkami energii światła lasera opracowano statystycznie zgodnie z metodyką dla doświadczenia dwuczynnikowego założonego metodą bloków losowanych. Stwierdzono, że efekt biostymulacji zależał przede wszystkim od badanego genotypu oraz roku, w którym przeprowadzono doświadczenie polowe.

Celem pracy była ocena efektu biostymulacji laserowej u 10 odmian pszenicy jarej (Alkora, Banti, Eta, Henika, Hera, Igna, Ismena, Jota, Omega i Sigma), 5 odmian pszenicy twardej (Ambral, Cosmodur, Duriac, Epidur, Exodur) i 4 odmian pszenżyta (Bogo, Migo, Presto i Tornado). W warunkach laboratoryjnych oceniano wartość siewną (energię i zdolność kiełkowania) oraz cechy morfologiczne: długość korzeni zarodkowych, koleoptyli i nadziemnej części siewki. Badania prowadzono na nasionach kontrolnych i naświetlonych trzema dawkami energii promieniowania lasera. Otrzymane wyniki opracowano statystycznie. Stwierdzono zróżnicowaną reakcję genotypów zbóż na biostymulację laserową. Największy efekt biostymulacji obserwowano u pszenżyta, gdzie stwierdzono istotne podwyższenie parametrów wartości siewnej oraz stymulację cech siewek.

Oszacowano zdolność kombinacyjną oraz efekt heterozji kilku cech pszenżyta ozimego w mieszańcach uzyskanych z krzyżowania w układzie czynnikowym trzech form matecznych z pięcioma formami ojcowskimi. Doświadczenie polowe obejmujące 15 mieszańców i 8 form rodzicielskich założono metodą bloków niekompletnych w czterech powtórzeniach. Poletka były 5-rządkowe o szerokości 1 m; ziarniaki wysiewano w rozstawie 5 x 25 cm. Analizowano 5 cech: długość źdźbła, długość kłosa, liczbę i masę ziaren z kłosa oraz masę 1000 ziaren. Na podstawie wykonanej analizy zmienności pokolenia F1 i form rodzicielskich stwierdzono, że ogólna zdolność kombinacyjna badanych form ojcowskich pszenżyta była istotna w przypadku wszystkich analizowanych cech, a w odniesieniu do form matecznych była ona nieistotna jedynie dla długości kłosa. Swoista zdolność kombinacyjna była istotna tylko w przypadku długości źdźbła oraz liczby ziaren z kłosa. W odniesieniu do pozostałych cech swoista zdolność kombinacyjna nie została statystycznie udowodniona. Efekt heterozji długości źdźbła i długości kłosa był niewielki, znaczny natomiast w przypadku masy ziaren z kłosa i masy 1000 ziaren.

W latach 1998–2000, w trzech punktach badawczych prowadzono reprodukcję 2, 3 i 4 generacji superelity pszenżyta ozimego odmian Bogo i Presto. W każdym punkcie badawczym prowadzono obserwacje roślin na 8 poletkach o wielkości 1m2. Wybierano rośliny nietypowe — nie odpowiada­jące opisowi odmiany według metodyki OWT. Ziarniaki losowo wybranych, płodnych roślin poddano analizie cytogenetycznej i elektroforetycznej. Liczbę chromosomów oznaczono w 53 wykiełkowanych ziarniakach i wykryto jedynie 7 aneuploidów. Elektroforeza prolamin wykazała obecność dodatkowych prążków białka u większości badanych ziarniaków. Aneuploidalność nie stanowiła głównej przyczyny pojawiania się nietypowych roślin pszenżyta. Występowanie takich roślin mogło być spowodowane innymi czynnikami, jak: przekrzyżowania, zanieczyszczenia mecha­niczne i błędy agrotechniczne.

Celem badań była ocena możliwości wykorzystania techniki losowej amplifikacji polimorficznego DNA (RAPD) do identyfikacji 16 krajowych odmian pszenżyta ozimego. Poszukiwano polimorficznych fragmentów DNA testując 50 starterów o losowych sekwencjach. Do właściwych badań wybrano 17 starterów w obecności, których amplifikacji uległy sekwencje charakteryzujące się polimorfizmem i dużą stabilnością. Otrzymano 30 polimorficznych fragmentów DNA, różnicujących wszystkie badane odmiany. Markery RAPD wykorzystano do konstrukcji dendrogramu przedstawiającego relacje podobieństwa genetycznego między odmianami.      

W latach 1996–1999 prowadzono badania, których celem było sprawdzenie czy odporność na porastanie pszenżyta wiąże się z innymi cechami, takimi jak: mrozoodporność, przezimowanie, wczesność, wysokość roślin oraz liczba opadania, liczba sedymentacji i zawartość białka ogólnego. Obliczono współczynniki zmienności badanych cech oraz korelacje pomiędzy porastaniem a tymi cechami. Ze względu na zmienność porównywanych parametrów w latach badań współczynniki korelacji między odpornością na porastanie a pozostałymi cechami wyliczono oddzielnie dla każdego roku doświadczeń oraz na wartościach średnich, czyli po wyeliminowaniu zmienności. Tylko korelacje pomiędzy porastaniem a mrozoodpornością i pomiędzy porastaniem a przezimowaniem były statystycznie nie udowodnione. W odniesieniu do pozostałych cech współczynniki korelacji były istotne, a w przypadku długości źdźbła były one ujemne.          

W latach 1996–1999 w Gospodarstwie Doświadczalnym Bezek koło Chełma przeprowadzono ścisłe doświadczenie polowe na glebie bielicowej o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego mocnego, klasy bonitacyjnej IV b. Pszenżyto ozime odmian Fidelio, Pinokio i Presto wysiewano w liczbie 400 ziaren na 1 m2. Masę korzeni pobierano w fazach krzewienia, kłoszenia i dojrzałości pełnej w 2 punktach każdego poletka za pomocą cylindra o powierzchni 400 cm2 do głębokości 30 cm z podziałem na warstwy co 10 cm. Uzyskane wyniki podano w powietrznie suchej masie. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, iż powietrznie sucha masa korzeni pszenżyta ozimego zawarta w 0–30 cm warstwie roli była najmniejsza wiosną w fazie krzewienia następnie istotnie zwiększała się do okresu kłoszenia osiągając maksimum, po czym istotnie malała do stadium dojrzałości. Największa masa korzeni mieściła się w 0–10 cm warstwie powierzchniowej, istotnie mniejsza w warstwie od 10 do 20 cm, a najmniejsza w warstwie od 20 do 30 cm. Stosunek powietrznie suchej masy korzeni do masy części nadziemnych osiągał największą wartość w fazie krzewienia, istotnie mniejszą w czasie kłoszenia a najmniejszą w stadium dojrzałości. Powietrznie sucha masa korzeni badanych odmian pszenżyta ozimego w warunkach klimatycznych Lubelszczy­zny w największym stopniu zależała od stopnia przezimowania i późniejszej obsady roślin.

W latach 1998–2000 przeprowadzono doświadczenie polowe z mieszankami pszenżyta z pszenicą jarą, uprawianymi na glebie kompleksu pszennego bardzo dobrego. W przeprowadzonych badaniach porównywano plonowanie i cechy struktury plonu, wariantów mieszanek o różnym udziale w nich komponentów z czystymi zasiewami odmian pszenżyta jarego (Gabo, Wanad) i pszenicy (Henika). W siewie mieszanym udział pszenżyta wynosił: 75, 50 i 25%. Pod względem plonowania pszenżyto uprawiane w czystym siewie przewyższało pszenicę. Odmiany pszenżyta plonowały na podobnym poziomie. Badane warianty mieszanek przewyższały plonami pszenicę, ale ustępowały pszenżytu. Istotnie wyżej od pszenicy plonowały mieszanki w których udział pszenżyta był większy od 25%. Pszenżyto Gabo w porównaniu do odmiany Wanad, charakteryzowało się drobniejszym ziarnem, mniejszą liczbą ziaren w kłosie i niższą masą ziarna z kłosa. Pszenżyto uprawiane w mieszance z pszenicą jarą wykształcało drobniejsze ziarno, co powodowało spadek masy ziarna z kłosa, w porównaniu do czystego siewu pszenżyta, szczególnie wyraźnie wtedy gdy jego udział w mieszance był niewielki — 25%. Pszenica na uprawę w mieszankach reagowała wzrostem bądź spadkiem podstawowych elementów struktury plonu. Liczba ziaren w kłosie i masa 1000 ziaren pszenicy pochodzącej z mieszanek nie różniła się istotnie w stosunku do pszenicy z siewu czystego.

Przeprowadzone badania dotyczyły składu chemicznego ziarna odmian pszenżyta pokolenia potomnego. Czynnikami doświadczenia były dwie odmiany pszenżyta: Presto i Bogo oraz miejscowości, w których reprodukowano materiał siewny tych odmian. W zakresie składu chemicznego oznaczono zawartość Mg, Ca, K, Fe, Mn, Cu, Zn, Ni, Pb, Co Cd. Z oznaczeń tych wynika, że zróżnicowanie zawartości metali w ziarnie pszenżyta jest większe pomiędzy miejscowościami, niż pomiędzy jego odmianami.