Repozytorium

W opracowaniu dokonano oceny przydatności ziarna krajowych i zagranicznych odmian jarej pszenicy durum do produkcji makaronu. Materiał do badań pochodził z doświadczeń polowych prowadzonych w latach 2000-01 w Gospodarstwie Doświadczalnym Felin AR w Lublinie. Uzyskane wyniki pokazują, że krajowe linie pszenicy durum w porównaniu z odmianami zagranicznymi charakteryzowały się porównywalną zawartością białka i glutenu, zbliżoną zawartością popiołu w kaszkach oraz niższą zawartością żółtego barwnika. Wysoka popiołowość kaszek, niski poziom żółtego barwnika oraz dość duża podatność na ciemnienie ciasta makaronowego, zarówno linii krajowych jak i zagranicznych uprawianych w naszych warunkach klimatycznych wskazują, że otrzymanie makaronu o bardzo dobrych parametrach jakościowych jest dość trudne.

Materiał badań stanowiły ziarniaki 4 linii jarej pszenicy twardej (Triticum durum Desf.) oraz odmiany pszenicy zwyczajnej Sigma. Analizowano zawartość polifenoli i frakcji tokoferoli — związków posiadających właściwości antyoksydacyjne. W uprawie pszenicy zastosowano minimalną i intensywną ochronę chemiczną. W ekstraktach polifenoli i frakcji tokoferoli określono aktywność antyutleniającą metodą „wyłapywania” wolnych rodników wobec DPPH· (2,2-difenylo-1-pikrylo­hydrazyl). Przeprowadzono również analizę aktywności antyutleniającej dla wzorców: kwasu ferulowgo, BHT i α-tokoferolu. Skuteczność neutralizowania rodników DPPH· przez ekstrakty polifenoli i frakcji tokoferoli zależała w zróżnicowanym stopniu od: czasu trwania reakcji, właściwości genotypu oraz poziomu i rodzaju zastosowanych środków ochrony chemicznej.

Materiał badań stanowiły ziarniaki 4 linii jarej pszenicy twardej (Triticum durum Desf.) oraz odmiany pszenicy zwyczajnej Sigma. Analizowano zawartość polifenoli i frakcji tokoferoli — związków posiadających właściwości antyoksydacyjne. W uprawie pszenicy zastosowano minimalną i intensywną ochronę chemiczną. W ekstraktach polifenoli i frakcji tokoferoli określono aktywność antyutleniającą metodą „wyłapywania” wolnych rodników wobec DPPH· (2,2-difenylo-1-pikrylo­hydrazyl). Przeprowadzono również analizę aktywności antyutleniającej dla wzorców: kwasu ferulowgo, BHT i α-tokoferolu. Skuteczność neutralizowania rodników DPPH· przez ekstrakty polifenoli i frakcji tokoferoli zależała w zróżnicowanym stopniu od: czasu trwania reakcji, właściwości genotypu oraz poziomu i rodzaju zastosowanych środków ochrony chemicznej.

W latach 2001–2002 badano zgodność terminów kwitnienia 6 linii męskosterylnych pszenżyta ozimego z cytoplazmą Triticum timopheevi z 9 rodami i odmianami użytymi jako formy ojcowskie oraz wpływ odległości źródła pyłku na ilość pyłku w powietrzu i osadzenie ziaren w kłosach linii matecznych. W obu latach zastosowano proporcję siewu linie męskosterylne — formy ojcowskie, odpowiadającą stosunkowi 3:1, z tym że w 2001 roku szerokość pasów linii wynosiła 8,1 m, a form ojcowskich 2,7 m, natomiast w 2002 roku linie mateczne wysiano w pasach o szerokości 18 m, a formy ojcowskie na poletkach o szerokości 6 m. Tylko jedna linia kwitła w terminie zbliżonym do terminów kwitnienia form ojcowskich. Inne linie były późniejsze nawet o 5 dni. Ilość pyłku na pułapkach i osadzenie ziaren w kłosach linii matecznych były największe w odległości 0,6 m od kłosów ojcowskich. W odległości od form ojcowskich wynoszącej 2,6 m i większych odległościach obserwowano istotnie mniejszą ilość pyłku na pułapkach i osadzenie ziaren w kłosach linii matecznych niezależnie od zastosowanych szerokości pasów. Osadzenie ziaren było większe przy zbliżonych terminach kwitnienia linii matecznych i form ojcowskich.

Praca przedstawia wyniki badań nad plonowaniem rodów i linii podwojonych haploidów (DH) pszenżyta ozimego w zróżnicowanych warunkach środowiska. Dwadzieścia pięć rodów hodowlanych i pięć linii DH badano w doświadczeniach polowych przeprowadzonych w sześciu miejscowościach. Analizę statystyczną interakcji genotypowo-środowiskowej wykonano za pomocą programu SERGEN. Spośród badanych genotypów tylko 6 (5 rodów i 1 linia DH) odznaczało się stabilnym plonowaniem. Wśród 24 genotypów wykazujących interakcję ze środowiskami cztery wyróżniono jako intensywne oraz cztery jako ekstensywne. Nie stwierdzono różnic między rodami hodowlanymi a liniami DH w reakcji na warunki środowiska.

Dotychczasowe badania jednoznacznie wskazują na możliwość transferu genów oraz wykorzystania gatunków z rodzaju Agrotriticum do ulepszania pszenżyta. Celem badań była analiza poziomu niektórych elementów plonowania mieszańców pszenżyta (X Triticsecale Wittmack) z pszenperzem (Agrotriticum sp.), w porównaniu z wzorcowymi odmianami pszenżyta, w doświad­czeniach hodowlanych, co pozwoli na ocenę i określenie przydatności badanego materiału w hodowli twórczej pszenżyta. Obiektem badań był ród ozimego pszenżyta heksaploidalnego LAD 965/98 oraz trzy ozime, wzorcowe odmiany pszenżyta Bogo, Lamberto i Woltario. Badany ród uzyskano w wyniku skrzyżowania ozimego pszenżyta heksaploidalnego — rodu CZR 1132/90 [(Liwilla × Donar) × Liwilla] z pszenperzem PPG 113 (Alef.) Mansf, z VIR z Sankt Petersburga z Rosji, a następnie dwukrotnym wstecznym zapyleniu mieszańcowych roślin pyłkiem pszenżyta CZR 1132/90, celem wyparcia niekorzystnych genów dzikiej formy. W dalszej kolejności uzyskane rośliny rozmnażano przez samozapylenie, prowadząc pozytywną selekcję, uwzględniającą cechy ilościowe i jakościowe. Badane formy brały udział w doświadczeniach hodowlanych, założonych przez Firmę Danko i inne w trzech sezonach wegetacyjnych 1999–2000 (B2/F6), 2000–2001 (B2/F7), 2001–2002 (B2/F8), w kilku miejscowościach: w pierwszym roku w doświadczeniu rodowym laskoskim, w drugim roku w doświadczeniu przedwstępnym i w trzecim roku w doświadczeniu wstępnym, odpowiednio z 49, 41 i 41 obiektami. Badany ród LAD 965/98 okazał się cenny z punktu widzenia hodowlanego, gdyż uzyskał wysokie plony (od 79,5 dt/ha — 89,9 dt/ha) i odpowiednio w latach zajął 1 miejsce (106,7% wzorca), 7 miejsce (108,1% wzorca) i 11 miejsce (105,0% wzorca). Ponadto, w porównaniu ze średnią dla wzorców, odznaczał się większą masą 1000 ziaren, mniejszym ich pora­staniem i mniejszym porażeniem przez czynniki chorobotwórcze, wywołujące analizowane choroby liści i kłosów. Wysoka wartość hodowlana badanego rodu pszenżyta może wynikać z transferu korzystnych genów pochodzących od pszenperzu (Agrotriticum sp.) lub z współdziałania genów stanowiących jego genotyp, co potwierdza celowość uzyskiwania mieszańców oddalonych.

Dwuczynnikowe doświadczenia polowe przeprowadzono w ramach doświadczalnictwa terenowego ODR. Porównano w nich plonowanie 3 odmian pszenżyta ozimego (Fidelio, Tornado, Prado) z plonem pszenicy ozimej (Roma) na kompleksie żytnim bardzo dobrym w stanowisku po ziemniakach i pszenicy ozimej (9 doświadczeń). Na kompleksie żytnim dobrym po ziemniakach, pszenicy ozimej i pszenżycie ozimym porównywano plonowanie innych 3 odmian pszenżyta ozimego: Moreno, Tewo i Vero z plonem żyta Esprit (3 doświadczenia). Uzyskane wyniki badań potwierdzają pogląd o wysokiej produkcyjności pszenżyta ozimego uprawianego po zbożach. Na glebach lepszych (kompleks 4) zboże to jest gatunkiem konkurencyjnym w stosunku do pszenicy, natomiast na glebach lżejszych (kompleks 5) plonuje podobnie jak żyto.

W trzyletnim doświadczeniu polowym określono wpływ nawożenia azotem i gęstości siewu na dynamikę masy roślin oraz liczbę i długość pędów na roślinie w poszczególnych fazach rozwoju pszenżyta odmiany Fidelio. Najwyższą masę z rośliny (zieloną i suchą) otrzymano przy wysiewie 1,5 mln ziaren/ha. Nawożenie azotem 80 kg/ha wpłynęło istotnie na zwiększenie masy kłosów z rośliny.

W latach 2000–2001 podjęto próbę uchwycenia spoczynku ziarniaków 5 odmian pszenżyta jarego. W tym celu podczas oceny kiełkowania zastosowano temperatury 10, 15, 20, 25°C oraz wysiew w dwu terminach w 4 i 14 dniu od zbioru. Najwyższy wpływ temperatur stwierdzono oceniając średni czas kiełkowania (wg Piepera), którego wartości uległy skróceniu ze wzrostem temperatury z 10 do 25°C. W tych samych warunkach obserwowano spadek zdolności kiełkowania w I terminie oceny. Ocena wykonana w późniejszym terminie wykazała istotny wpływ warunków pogodowych na głębokość spoczynku ziarniaków. Najgłębszym spoczynkiem charakteryzowały się odmiany Kargo i Migo, płytki spoczynek wystąpił u odmian Gabo i Wanad. Obliczony indeks spoczynkowy przyjmował bardzo niskie wartości od 0,06 do 0,15 i wskazuje na małą przydatność w ocenie ziarniaków pszenżyta, które charakteryzuje się płytkim spoczynkiem.

Dwuczynnikowe doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 1999–2001 w Stacji Doświadczalnej Prusy k. Krakowa, na czarnoziemie zdegradowanym zaliczanym do kompleksu pszennego bardzo dobrego. Badano trzy odmiany pszenżyta jarego: Migo, Kargo i Wanad oraz dwie ilości wysiewu: 400 i 500 szt.×m-2. Plony pszenżyta jarego były istotnie zróżnicowane w latach badań i zależały zarówno od odmiany, jak i stosowanej ilości wysiewu. Spośród odmian najwyżej plonowała odmiana Kargo, średnio o 8,2 dt×ha-1 wyżej od odmiany Migo i 5,4 dt ha-1 od odmiany Wanad. Odmiany Kargo i Migo zareagowały wzrostem plonu ziarna w wyniku zwiększenia ilości wysiewu. Badane odmiany różniły się między sobą masą 1000 ziaren, w mniejszym stopniu intensywnością krzewienia, długością kłosa i wysokością roślin. W doświadczeniach nie stwierdzono istotnego zróżnicowania odmianowego pod względem liczby kłosków i ziaren w kłosie. Ilość wysiewu istotnie modyfikowała wielkości elementów struktury plonu oraz cechy morfotypu roślin pszenżyta jarego. Zagęszczenie wysiewu powodowało wzrost obsady kłosów na jednostce powierzchni, masy 1000 ziaren oraz wysokości roślin a spadek liczby kłosków i ziaren w kłosie oraz skrócenie kłosa.

W doświadczeniu polowym przeprowadzonym w latach 1998–2000 na glebie kompleksu pszennego bardzo dobrego badano wpływ uprawy w mieszance z pszenicą na powierzchnię asymilacyjną liści dwóch odmian (Gabo, Wanad) pszenżyta jarego. Udział pszenżyta w materiale siewnym mieszanek wynosił 75, 50 i 25%. Pomiary blaszek liściowych wykonywano w fazie strzelania w źdźbło i kłoszenia. W przeprowadzonych badaniach większą powierzchnię asymilacyjną blaszek liściowych w fazie strzelania w źdźbło stwierdzono u pszenicy, natomiast w fazie kłoszenia u pszenżyta odmiany Wanad. Rośliny mieszanki z udziałem odmiany Wanad w fazie strzelania w źdźbło charakteryzowały się większą powierzchnią liści. Wskaźnik LAI osiągał wartości w zakresie 1,67–2,90 w zależności od gatunku, odmiany i mieszanki. W fazie kłoszenia rośliny pszenżyta odmiany Gabo w mieszankach charakteryzowały się istotnie większą powierzchnią liści w stosunku do zasiewów jednogatunkowych, natomiast rośliny odmiany Wanad mniejszą. Wskaźnik LAI w fazie kłoszenia największe wartości osiągał w mieszankach z najmniejszym udziałem pszenżyta (3,63–3,67) oraz w siewie czystym pszenicy (3,61). Wszystkie badane kombinacje mieszanek osiągały większe wartości LAI w porównaniu do zasiewów jednogatunkowych pszenżyta. Nie stwierdzono jednak wyższego plonowania mieszanek w stosunku do zasiewów jedno­gatunkowych pszenżyta.

W latach 1994–1996 przeprowadzono w Puławach dwa doświadczenia mikropoletkowe z pszenżytem jarym (odmiana Gabo) i pszenicą jarą (odmiana Igna) uwzględniając trzy obsady roślin po wschodach (300, 450, 600 sztuk na 1 m2). W dojrzałości pełnej pobrano po 20 kolejnych roślin z środkowej części rzędów każdego poletka i oznaczono cechy architektury łanu (udział roślin i pędów o różnej wysokości w łanie oraz ich płodność i udział w tworzeniu plonu). Stwierdzono, że: pszenżyto jare w warunkach siewów rzadkich krzewi się znacznie silniej w porównaniu do pszenicy jarej. Pszenżyto jare niezależnie od ilości wysiewu wykształcało krótsze pędy boczne, zwłaszcza trzeciego i czwartego rzędu. Kłosy pędów bocznych pszenżyta jarego były znacznie gorzej wykształcone od kłosów pędów głównych, natomiast u pszenicy stopień wykształcenia kłosów był bardziej wyrównany. Niezależnie od obsady roślin pszenżyta i pszenicy jarej, największą masą ziarna charakteryzowały się kłosy z pędów głównych roślin silnie rozkrzewionych.

W latach 2001–2002 przeprowadzono doświadczenia, w których określono wpływ nawożenia, terminu i gęstości siewu na plon i strukturę plonu nowych odmian pszenżyta jarego. Stwierdzono, że badane odmiany MAH 2300, MAH 2500 i CHD 400 dobrze wykorzystują średnie dawki azotu i plonują lepiej przy wczesnym siewie. Badane odmiany mają podobne wymagania, co do gęstości siewu. U żadnej z badanych odmian nie stwierdzono istotnej różnicy plonowania przy obsadzie roślin po wschodach od 400 do 800 na 1 m2.

 Celem pracy była ocena przydatności markerów ISSR do identyfikowania linii wsobnych oraz konstruowania map genetycznych żyta. Analizami objęto 16 linii wsobnych oraz liczącą 94 osobniki populację F2 mieszańca między liniami 544 i Ot0-20. Spośród 57 starterów zawierających sekwencje powtarzalne wybrano 12 generujących wyraźne i powtarzalne produkty amplifikacji. Wybrane startery pozwoliły na ujawnienie 29 polimorficznych fragmentów DNA jednoznacznie różnicujących badane linie wsobne i pozwalających na wstępne oszacowanie zróżnicowania genetycznego pomiędzy nimi. Utworzony na bazie uzyskanych rezultatów dendrogram podobieństwa genetycznego pomiędzy liniami wsobnymi zasadniczo nie wykazuje sprzeczności z danymi rodowodowymi. Spośród ośmiu fragmentów DNA wybranych do oceny w obrębie populacji mapującej sześć wykazywało segregację zgodną z oczekiwaniami dla produktów amplifikowanych w pojedynczym locus. Wyniki analiz segregacji markerów ISSR w populacji mapującej dowodzą, że technika ta może znaleźć zastosowanie przy konstruowaniu map genetycznych żyta, ale jej efektywność będzie raczej niska, porównywalna z techniką RAPD.  

Badano dwie odmiany i 8 prostych i wstecznych mieszańców międzygatunkowych żyta (Secale sp.) różniących się między sobą odpornością na mączniaka, rdzę brunatną i porastanie. Materiał eksperymentalny stanowiły nasiona roślin tolerancyjnych i nietolerancyjnych na niedobory N i K w podłożu wyselekcjonowane z każdej wyżej wymienionej populacji żyta. Różnice genotypowe między nimi określono w oparciu o elektroforetyczny rozdział białek zapasowych techniką SDS-PAGE. Otrzymane wyniki badań wykazały wyraźne różnice w strukturze białek badanych form żyta. Polegały one na obecności lub braku specyficznych dla nich polipeptydów.

Celem badań było określenie charakteru interakcji genotypowo-środowiskowej plonowania rodów i odmian żyta ozimego w różnych miejscowościach. W 1998 roku badano 20 rodów i 5 odmian w 7 miejscowościach (Kowróz, Łagiewniki, Raszewy, Rogożewo, Smolice, Sroki i Szelejewo) W 2000 roku badano 20 genotypów w czterech miejscowościach (Raszewy, Rogożewo, Smolice i Sroki). Analiza wariancji wykazała istotne zróżnicowanie plonowania żyta ozimego w obydwu latach badań oraz zróżnicowanie badanych miejscowości i interakcję genotypów z miejscowościami. Zdecydowana większość rodów i odmian charakteryzowała się stabilnością plonowania i nie wykazała interakcji z miejscowościami. Plonowanie odmian i rodów było najsilniej zróżnicowane w miejscowościach Kowróz, Raszewo, Sroki i Smolice. Lokalizacje te są dobrymi punktami doświadczalnymi do ujawniania różnic miedzyodmianowych. Spośród badanych rodów hodowlanych istotną interakcję plonu ze środowiskami wykazały jedynie rody SMH 142 w 1998 roku i SMH 216 w 2000 roku.

Prace nad mieszańcami oddalonymi żyta prowadzone były od lat przez wielu hodowców. Przeważnie prowadzono badania nad mieszańcami żyta uprawnego z takimi gatunkami dzikimi jak: S. montanum, S. kuprijanovii, S. sylvestre i S. vavilovii. Problemem u form wytworzonych drogą krzyżowania oddalonego jest często plon i jego jakość. Jak do tej pory, nie wykorzystano w tych pracach podgatunków dzikich Secale cereale L. i gatunku Secale strictum ssp. africanum. Analizie poddano pokolenie F2 uzyskane przez zapylenie siostrzane mieszańców prostych otrzymanych na drodze krzyżowania zwrotnego odmian żyta uprawnego Secale cereale ssp. cereale z dzikimi podgatunkami żyta: S.c. ssp. afghanicum, S.c. ssp. ancestrale, S.c. ssp. segetale i gatunkiem Secale strictum ssp. africanum. Badane mieszańce wykazały obecność wielu użytecznych rolniczo cech. Spośród mieszańców z S.c. ssp. afghanicum i S.c. ssp. ancestrale, wyselekcjonowano rośliny odporne na mączniaka prawdziwego i rdzę brunatną. Rośliny te dodatkowo charakteryzowały się długim kłosem i porównywalną z odmianami uprawnymi masą ziarniaków z kłosa. Występowały rośliny o krótkim źdźble i jednocześnie długim kłosie, co może być wykorzystane w hodowli odmian krótkosłomych. Ze względu na bardzo szerokie liście mieszańce S.c. ssp. cereale × S.s. ssp. africanum mogą być materiałem wyjściowym do hodowli odmian pastewnych żyta. Uzyskane wyniki wskazują na dużą przydatność badanych mieszańców do wyprowadzania materiałów wyjściowych do hodowli żyta.

Celem badań była ocena podobieństwa obiektów w kolekcji żyta jarego pod względem 6 cech użytkowych. Badano 20 odmian populacyjnych żyta jarego pochodzącego z różnych warunków geograficzno-klimatycznych. Analizowano wysokość roślin (cm), termin kłoszenia (liczba dni od 1 maja), liczbę kłosów na 1 m2, plon ziarna z 1 m2 (g), masę 1000 ziaren (g) i masę hektolitra (kg). Do podziału badanych genotypów na grupy i określenia odległości miedzy grupami wykorzystano analizę skupień (cluster analysis). Wydzielenie jednorodnych grup obiektów metodą najdalszego sąsiedztwa Warda umożliwia określenie podobieństwa, ale nie pozwala na nadanie cechom określonej wartości hodowlanej. Z uwagi na to zastosowano również test Haufe-Geidela pozwalający na wydzielenie rozłącznych grup jednorodnych i tym samym przypisanie każdej grupie hodowlanej przydatności. Analiza wariancji wykazała istotne zróżnicowanie badanych obiektów dla wszystkich analizowanych cech. Test Haufe-Geidela pozwolił na wydzielenie wśród badanych obiektów od 2 grup jednorodnych (dla krzewistości ogólnej) do 7 (dla masy 1000 ziaren) pod względem średnich wartości cech. Klasyfikacja według najdalszego sąsiedztwa w oparciu o cechy ilościowe wykazała duże zróżnicowanie badanych obiektów. Wyróżniono samodzielne grupy jednorodne, które stanowiły poszczególne genotypy. Najbardziej podobne do siebie, pod względem badanych cech są formy znajdujące się w bliższym sąsiedztwie na diagramie.

Badania przeprowadzone na życie mieszańcowym wykazały, że odmiana Esprit jest bardzo podatna na porażenie trzema gatunkami grzybów z rodzaju Puccinia spp. oraz wrażliwe na Rhynchosporium secalis (Qud.) Davis. Spośród chorób grzybowych w największym nasileniu występowała co roku rdza brunatna. Straty w plonach żyta spowodowane chorobami grzybowymi wynosiły od 19,8% do 28,5%. Stosowane w doświadczeniach fungicydy (Amistar 250 SC i Juwel 250 SC) charakteryzowały się wysoką i długotrwałą (6 tygodni) skutecznością w zwalczaniu występujących chorób. Co roku był istotny efekt ekonomiczny ochrony żyta.

Materiał wyjściowy do badań stanowiły nagoziarniste mutanty jęczmienia jarego uzyskane na drodze sztucznego indukowania mutacji u nieoplewionej formy 1N/86. Czynnikiem mutagenicznym były dwa chemomutageny — N-nitroso-N-metylomocznik (MNU) oraz azydek sodu (NaN3). Na podstawie różnic morfogenetycznych oraz zdolności plonowania w porównaniu do formy wyjściowej wybrano 19 mutantów, które były przedmiotem doświadczeń polowych w latach 2000–2002. W pracy przedstawiono genetyczną zmienność cechy plonowania oraz struktury plonu mutantów oraz ich formy wyjściowej. Wyniki opracowano statystycznie w odniesieniu do poszczególnych lat oraz analizowanych cech. W porównaniu z formą wyjściową mutanty charakteryzowały się szerokim spektrum zmienności badanych cech. Generalnie pod względem plonowania i cech struktury plonu w trzyletnim okresie doświadczeń polowych mutanty ustępowały swej formie wyjściowej. Mimo tej niekorzystnej tendencji niektóre z mutantów względem plonu ziaren z poletka oraz cech struktury plonu przewyższały swą formę wyjściową i stanowić mogą interesujący materiał w hodowli jęczmienia nagoziarnistego.

W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących zmienności i współzależności wybranych cech ilościowych w liniach podwojonych haploidów (DH) jęczmienia w aspekcie występowania sprzężeń między genami kontrolującymi pary cech. Materiał do badań stanowiły linie DH uzyskane z mieszańców F1 i F2 Roland × Apex. Analizowano długość źdźbła, długość kłosa, liczbę i masę ziarna z kłosa oraz masę 1000 ziaren. Porównując średnie i wariancje poszczególnych cech oraz wielkość współczynników korelacji między cechami w populacjach linii F1DH i F2DH stwierdzono występowanie sprzężenia genów kontrolujących długość źdźbła z genami odpowiedzialnymi za długość kłosa oraz liczbę i masę ziarna z kłosa. Wykazano także niezależne dziedziczenie długości źdźbła i masy 1000 ziaren.

Praca przedstawia wyniki analizy statystycznej plonu ziarna dwu- i sześciorzędowych linii podwojonych haploidów (DH) jęczmienia uzyskane na podstawie danych pochodzących z serii doświadczeń prowadzonych na polu doświadczalnym IGR w Cerekwicy w pięciu kolejnych latach, 1996–2000. Dwadzieścia osiem linii DH (trzynaście dwurzędowych i piętnaście sześciorzędowych) oraz dwie formy rodzicielskie (dwurzędowa Maresi i sześciorzędowa Klimek) było analizowanych ze względu na wysokość plonu oraz ich interakcję z latami. Analizę przeprowadzono za pomocą programu SERGEN (Caliński i in., 1998). Ranking genotypów uwzględniający wysokość plonowania i wrażliwość na różne warunki środowiskowe pozwolił wyróżnić 3 grupy. W grupie genotypów najlepszych znalazły się obie formy rodzicielskie oraz dwie linie dwurzędowe i dwie sześciorzędowe. Wśród nich tylko odmiana Maresi i linia sześciorzędowa S10 okazały się genotypami stabilnymi, a odmiana Klimek odmianą intensywną. Dodatkowe informacje o genotypach zostały uzyskane w wyniku testowania porównań średnich dla linii dwu- i sześciorzędowych z ich formami rodzicielskimi.

Badaniami przeprowadzonymi w warunkach szklarniowych objęto 4 linie DH jęczmienia jarego, z których dwie były formami oplewionymi, a dwie nagoziarnistymi. Przed wysiewem ziarniaki wybranych linii napromieniowano światłem lasera przy czasach ekspozycji 60 i 180 minut. Do badań użyto lasera helowo-neonowego działającego w przedziale światła czerwonego, o mocy 24 mW i długości fali 632 nm. Rośliny uzyskane z ziarniaków nienaświetlanych stanowiły kombinację kontrolną. Analizowano wpływ światła lasera na wielkość powierzchni blaszki liściowej liścia flagowego i podflagowego oraz elementy plonowania. Uzyskane wyniki wykazały, że wielkość powierzchni liści zależna była od zastosowanych dawek energii światła lasera oraz genotypu badanych roślin. Zastosowane łącznie dawki energii światła lasera do badanych linii indukowały biostymulację wartości tej cechy, która wzrastała wraz z wydłużaniem czasu naświetlania. Reakcja poszczególnych linii DH pod względem badanej cechy była zróżnicowana, przy czym najsilniejszą tendencję zwiększenia powierzchni blaszki liściowej, zarówno liścia flagowego jak i podflagowego wykazały nagoziarniste linie DH-R63N/14 i R58N/91. Dla badanych form określono ponadto parametry plonowania, których wartość zależna była od genotypowych właściwości wybranych linii. Generalnie światło lasera wpływało stymulująco na strukturę plonu badanych linii, aczkolwiek dla niektórych cech i czasów ekspozycji światła lasera obserwowano nieznaczny efekt redukcji.

Przedstawiono genetyczne uwarunkowania odporności na mączniaka prawdziwego (Blumeria graminis f.sp. hordei) u 10 polskich odmian jęczmienia ozimego wpisanych do Rejestru Odmian w Polsce. Wszystkie odmiany mają jeden lub więcej genów odporności związanych z loci Mlra, Mla6, Mla13, MlLa i MlBw. Na populację mączniaka występującą w Polsce wszystkie odmiany są podatne. Nieco mniej porażane są odmiany z genem MlLa.

Przedstawiono genetyczne uwarunkowania odporności na mączniaka (Blumeria graminis f.sp hordei) u 6 odmian jęczmienia ozimego i 21 odmian jęczmienia jarego włączonych do badań rejestrowych w Polsce w 2001 roku. Badane odmiany ozime mają jeden lub więcej genów odporności związanych z loci Mla3, Mla6, Mla 7, Mlk i jednym bliżej nieokreślonym. U odmian jarych stwierdzono obecność genów Mla1, Mla3, Mla9, Mla12, Mlg, Mlk, Ml(IM9), Ml(St1) i mlo. Na populację mączniaka występującą w Polsce odporne są tylko odmiany z genem mlo.  

Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 2000–2001 w Zakładzie Doświadczalnym AR Poznań w Swadzimiu. Badano wpływ preparatów Bion 50 WG i Bio-algeen S 90 Plus 2 na zdrowotność i plonowanie jęczmienia jarego Atol uprawianego w siewie czystym i w mieszankach z owsem nagoziarnistym Akt i oplewionym Hetman. Na liściach jęczmienia stwierdzono występowanie chorób: plamistości siatkowej jęczmienia (Drechslera teres (Died.) Drechs.), mączniaka prawdziwego zbóż (Erysiphe graminis DC), rynchosporiozy zbóż (Rhynchosporium secalis (Oud.) Davis) oraz rdzy jęczmienia (Puccinia hordei Otth). Zastosowanie biostymulatorów wpływało na poprawę zdrowotności roślin, redukując objawy porażenia o 25–78% w zależności od zastosowanego preparatu i choroby. Działanie preparatów stwierdzono także podczas II oceny w czasie dojrzałości mlecznej jęczmienia, 4 tygodnie po zabiegu Bion 50 WG i 8 tygodni po aplikacji Bio-algeen S 90 Plus 2. W okresie tym, jęczmień traktowany Bio-algeen S 90 Plus 2 stał się bardziej podatny na mączniak prawdziwy. Uprawa jęczmienia w mieszance skutkowała znaczącym zmniejszeniem porażenia liści przez Rhynchosporium secalis w roku 2000 i Erysiphe graminis w roku 2001. Mieszanki jęczmienia z owsem plonowały na poziomie jęczmienia. Istotnie niżej plonowała tylko mieszanka jęczmienia z 66,6% udziałem owsa nagiego. Bion 50 WG i Bio-algeen S 90 Plus 2 nie wpłynęły na wielkość plonowania jęczmienia i mieszanek.

W doświadczeniach mikropoletkowych (2000–2002) badano reakcję kilku odmian jęczmienia jarego na gęstość i termin siewu. Wszystkie odmiany jęczmienia jarego reagowały wzrostem plonu ziarna w miarę zwiększania gęstości siewu do 450 ziaren/m2, w najsilniejszym stopniu odmiany: Sezam i Granal, a w najsłabszym Blask. Największą zniżką plonu ziarna pod wpływem opóźniania terminu siewu charakteryzowała się odmiana Annabell. Większą tolerancyjność na opóźnianie siewu wykazały odmiany: Granal i Sezam. Zróżnicowanie plonu ziarna odmian pod wpływem badanych czynników było głównie skutkiem zmian liczby kłosów na jednostce powierzchni, ponieważ zmienność liczby ziaren w kłosie i masy 1000 ziaren była niewielka.

W latach 1993–1996 badano chorobotwórczość mączniaka prawdziwego jęczmienia (Blumeria graminis f.sp. hordei) w Polsce przy zastosowaniu samochodowego wyłapywacza zarodników typu Jet Spore Trap i techniki benzymidazolowej. Frekwencje poszczególnych wirulencji określano na podstawie liczby kolonii na pierwszym liściu siewek 12 odmian testowych. Jako kontroli użyto podatną odmianę Igri. W latach 1993–1996 najwyższą frekwencję w Polsce miały wirulencje Va12 i Vg. Zaobserwowano wzrost frekwencji wirulencji Va9, Va13, Va6, Va7 + k i Va7 + Ab. Najwyższy współczynnik zmienności wykazała wirulencja Va7 +Ab (Cv = 59,3%). Zaobserwowano silne oddziaływanie chorobotwórcze populacji B. graminis f.sp. hordei z krajów sąsiednich na plantacje jęczmienia w Polsce. W latach 1993–1996 występowały wirulencje Va1, Va3 i Va7 + Ab, dla których korespondujące odporności nigdy nie były użyte w odmianach uprawianych w Polsce. Wykazano brak wirulencji Vo.

Frekwencje wirulencji B. graminis f.sp. hordei w Polsce, w roku 1999 określano wykorzystując próbki liści odmiany podatnej Manchuria porażone mączniakiem, zebrane w 12 miejscowościach. Z próbek liści z każdej miejscowości izolowano od 22 do 45 kultur jednozarodnikowych. Wirulencję poszczególnych izolatów jednozarodnikowych określano na podstawie reakcji odpornościowej na zestawie 32 odmian różnicujących. Z ponad 90% frekwencją w roku 1999 w Polsce występowały wirulencje Vg + CP (91,2%), Va7 + Ab (94,1%), Vh (98%), V(La) (98,7%), V(Ru2) (98,7%), V(Bo) (99,6%), Vra (99,7%). Wirulencjami, które występowały z niskimi frekwencjami (do 50%) były: Va1 +? (29,7%), V(St1) + St2 (37,9%), Vat (38,9%), Va9 + k (38,9%), Va3 (39,9%), Va9 (45,6%). Nie zaobserwowano obecności wirulencji Va23, Vp i Vo5. Stwierdzono silne oddziaływanie chorobotwórcze populacji B. graminis f.sp. hordei z krajów sąsiednich na plantacje jęczmienia w Polsce w roku 1999. Zaobserwowano występowanie wirulencji, dla których korespondujące odporności nie były użyte w odmianach uprawianych w Polsce do roku 1999.

W opracowaniu przedstawiono produkcję owsa w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej i świata. Stwierdzono regionalne zróżnicowanie produkcji owsa w Polsce, zarówno pod względem udziału w strukturze zasiewów jak i poziomu plonowania. Powierzchnia zasiewów owsa w Polsce w roku 2001 wynosiła 531000 ha. Ziarno owsa wykorzystywane jest głównie na cele paszowe a w niewielkim stopniu na konsumpcję i dla potrzeb przemysłu. Zasięg uprawy owsa w Polsce jest ograniczony przez niski poziom plonowania i duży udział łuski. Hodowla odmian owsa nagiego może zahamować spadkową tendencję uprawy, a nawet przyczynić się do odrodzenia zainteresowania produkcją tego zboża.

Doświadczenie polowe przeprowadzono w stacji doświadczalnej Złotniki k/Poznania w latach 1997–2000. W badaniach oceniono wpływ wariantu wodnego (niedeszczowany, deszczowany), odmiany (Jawor, Skrzat, Sławko) i nawożenia azotem (0, 50, 100, 150 kg N/ha) na plon ziarna owsa, jego komponenty oraz produkcyjność azotu nawozowego. Plon ziarna zależał od współdziałania deszczowania z nawożeniem azotem oraz deszczowania z odmianą. Deszczowanie zwiększało liczbę wiech i masę 1000 ziaren, a nawożenie azotem liczbę wiech i liczbę ziaren w wiesze u wszystkich badanych odmian. Produktywność azotu zależała od deszczowania, odmiany i dawki azotu.

Badania nad możliwością uprawy kukurydzy na ziarno w Kotlinie Sądeckiej prowadzono na glebie kompleksu zbożowo-górskiego w miejscowości Nawojowa na wysokości 365 m. n.p.m., w latach 1998–2000. W badaniach wykorzystano dwie odmiany wczesne; Esslia (FAO-170) i Jana (FAO-190), oraz 4 odmiany średnio wczesne; Ela (FAO-210), Mieszko (FAO-230), KLG 2210 (FAO-230) i LG 2190 (FAO-240). Nawożenie mineralne w ilości 80 kg P2O5∙ha-1, 90 kg K2O∙ha-1 i 80 kg N∙ha-1 stosowano przedsiewnie, pogłówne nawożenie azotem wynosiło 40 kg N∙ha-1. W warunkach prowadzonych badań polowe wschody kukurydzy były słabe, duże ubytki roślin między wschodami a zbiorem spowodowały, że obsada roślin w czasie zbioru była znacznie niższa od planowanej. Uzyskany plon ziarna wynoszący średnio od 6,60 do 8,11 t z ha należy uznać za wysoki. Duże różnice w plonie ziarna wystąpiły w poszczególnych latach. Badania nie dały jednoznacznej odpowiedzi dotyczącej doboru odmian, gdyż te plonowały bardzo różnie w poszczególnych latach. Najwyższe plony ziarna uzyskano w roku o niskich opadach w czasie wegetacji oraz temperaturze powietrza wyższej od średniej wieloletniej. Zawartość wody w ziarnie w czasie zbioru wahała się od 26,1% do 45,6% w zależności od roku badań i odmiany. Zawartość białka w ziarnie wynosiła od 7,06 do 9,35% w zależności od odmiany i przebiegu pogody w poszczególnych latach.

Materiał badawczy stanowiło 40 mieszańców pojedynczych uzyskanych w wyniku krzyżowania 5 linii wsobnych pochodzących z Hodowli Roślin Rolniczych „Nasiona Kobierzyc” sp. z o.o: 1327-1, 1311-5, 1169-21, 1315-14 i 922-5 z 4 testerami o ziarnie szklistym: K154, K296 i K212 z Kobierzyc i S41324A-2 ze Smolic oraz z 4 testerami o ziarnie zębokształtnym: K324 i K192 z Kobierzyc oraz S41806A i S335 ze Smolic. Doświadczenie przeprowadzono w 2002 roku metodą losowanych bloków w dwóch powtórzeniach na poletkach dwurzędowych o powierzchni 5 m2 w dwóch miejscowościach: Kobierzyce i Smolice. Po wschodach dokonano przerywki pozostawiając na poletku 36 (Kobierzyce) i 40 (Smolice) roślin. W okresie wegetacji roślin i po zbiorze określono: procent roślin stojących, krzewienie, zawartość suchej masy w ziarnie i plon ziarna w t/ha. Wykonano analizę wariancji zdolności kombinacyjnych dla 2 miejscowości. Oszacowano efekty ogólnej zdolności kombinacyjnej linii matecznych, efekty swoistej zdolności kombinacyjnej mieszańców oraz ich interakcje z miejscowościami. Istotność efektów testowano testem t-Studenta. Stwierdzono istotne zróżnicowanie badanych genotypów. Wykazano istotne efekty GCA dla krzewienia się roślin i plonu ziarna. Mieszańce różniły się pod względem efektów swoistej zdolności kombinacyjnej. Istotną interakcję GCA linii i SCA mieszańców z miejscowościami stwierdzono dla plonu ziarna. Linia 922-5 charakteryzowała się istotnym dodatnim efektem GCA dla plonu ziarna. Mieszańce 922-5× K296, 922-5 × S41324A-2 oraz 1311-5 × K212 cechowały najwyższe efekty interakcji SCA × miejscowości dla plonu ziarna.

Hodowca prowadząc selekcję zwraca przede wszystkim uwagę na plonowanie badanych form. Wielkość plonu jest cechą najważniejszą i jednocześnie bardzo złożoną, tzn. na jego wielkość wywierają wpływ inne cechy, które nie zawsze stanowią główny przedmiot zainteresowania hodowcy. Znając stopień zależności między cechami, ich wzajemne korelacje, a także zależności między pokoleniem rodziców i ich potomstwem można we właściwy sposób prowadzić selekcje, a także dobierać linie do krzyżowania. Celem pracy była ocena wpływu cech struktury plonu na jego wielkość u 8 linii wsobnych i 28 mieszańcach F1 kukurydzy. Pomiarów wysokości roślin i wysokości zawieszenia pierwszej kolby dokonano w okresie wegetacji na 20 roślinach z poletka w każdym powtórzeniu. Długość kolby, grubość kolby, liczba rzędów ziaren oraz masa ziarna z kolby zostały oznaczone na 5 losowo wybranych kolbach dla każdego mieszańca. Określono także procent roślin porażonych głownią i roślin krzewiących się, po zbiorze oceniono plon i zawartość suchej masy. Do oceny zależności między plonem a pozostałymi cechami jego struktury wykorzystano analizę korelacji i regresji wielokrotnej przyjmując za cechę objaśnianą plon ziarna, a pozostałe cechy za objaśniające. W przypadku linii nie stwierdzono istotności współczynnika regresji cząstkowej w żadnym przypadku. U mieszańców plon jest determinowany przez masę ziarna z kolby i wysokość roślin. Yield is the most important and complex trait. Many other traits influence yield and they do not always play an essential role in a breeding process. The recognition of dependencies between traits and between parents and descendants can greatly improve selection and choosing of proper lines for crossing. The main aim of this study was to show the relationships between yield and yield structure traits in 28 F1 hybrids and 8 parental lines of maize. Data were recorded for the following parameters: plant height, ear height, ear length and diameter, number of grain rows, grain yield per ear, tillering, proportion of smutty plants, percent age of grain in ear, dry matter content and grain yield. To examine the dependencies between yield and other traits correlation and regression analyses were performed. The yield of hybrids was determined by grain yield from one ear and plant height.

Na 38 próbach ziarna kukurydzy o zróżnicowanym składzie odmianowym, określano metodami korelacji oraz regresji wielokrotnej i krzywoliniowej zależności między cechami fizycznymi i chemicznymi ziarna, a wydajnością przemiału i jakością chrupek. Łącznie badaniami objęto 24 cechy. Stwierdzono istotną zależność wydajności przemiałowej od pływalności ziarna, masy hektolitra oraz twardości ziarna — wyrażonej w jednostkach Brabendera i powierzchni wykresu. Spośród nich w największym stopniu (68–78%) wydajność przemiału determinowały masa hektolitra i praca włożona w rozdrobnienie (powierzchnia wykresu Brabendera) oraz zawartość tłuszczu w ziarnie. Wraz ze zwiększaniem się masy hektolitra, liniowo wzrastała wydajność całkowita przemiału oraz wydajność frakcji o najlepszej jakości. Zależność między twardością ziarna a wydajnością przemiału miała charakter krzywoliniowy.

Doświadczenia polowe nad wpływem gęstości siewu na plon ziarna kukurydzy wykonano na glebie kompleksu pszennego bardzo dobrego. Do badań wykorzystano 3 odmiany kukurydzy; odmianę wczesną Esslia (FAO-190), średnio wczesną KLG 2210 (FAO-230) i średnio późną Mona (FAO-270). Kukurydzę wysiewano w trzech gęstościach: 90, 110 i 130 tys. szt. ziaren na ha. Nawożenie mineralne w ilości 70 kg P2O5, 90 kg K2O i 80 kg N∙ha-1 stosowano przedsiewnie, pogłównie stosowano 40 kg N∙ha-1. Kukurydzę wysiewano ręcznie w międzyrzędzia o szerokości 70 cm. Chwasty zwalczano herbicydem Azoprim powschodowo. Zbiór wykonano corocznie w ostatnich dniach września. Obsada roślin w czasie zbioru wynosiła średnio dla gęstości siewu 90 tys. — 82,2 tys. szt.∙ha-1, dla gęstości 110 tys. — 100,0 tys. szt.∙ha-1 i dla gęstości 130 tys. — 113,8 tys. szt.×ha-1 Zawartość wody w ziarnie w czasie zbioru w pierwszych 2 latach wynosiła średnio około 35%, w roku 1999 była znacznie niższa i wynosiła dla odmiany wczesnej 22,1% a dla średnio późnej 29,9%. W warunkach prowadzonych badań zwiększenie gęstości siewu powodowało wzrost plonu ziarna w granicach od 7,79 do 10, 27 t z ha w zależności od odmiany, w mniejszym stopniu na plon ziarna kukurydzy wpływał przebieg pogody w poszczególnych latach. Zawartość białka w ziarnie wahała się od 9,42% do 11,48% w zależności od badanych czynników.

W doświadczeniu badano odmiany kukurydzy o różnej klasie wczesności, których nasiona przed siewem poddano naświetleniu światłem czerwonym, emitowanym przez generator fal elektromagne­tycznych. Z badań wynika, że pod wpływem przedsiewnej biostymulacji nasion wystąpił istotny wzrost plonów ziarna kukurydzy. Badane odmiany podobnie reagowały na naświetlanie nasion. Wzrost plonów ziarna wynikał przede wszystkim z większej liczby ziarniaków i większej masy ziarna w kolbie.

Inżynieria chromosomowa jest działaniem, mającym na celu wprowadzenie do rośliny uprawnej fragmentu chromatyny z pożądanym genem czy locus, bądź zmianę struktury chromosomów, podwyższającą wartość użytkową. Wytworzone konstrukty chromosomowe muszą kompensować nieobecność oryginalnego chromosomu; aby uniknąć wprowadzania cech sprzężonych introgesje z dzikich gatunków powinny obejmować minimalną ilość chromatyny. Techniki inżynierii chromosomowej obejmują losową fragmentację chromosomów i samoistne łączenie fragmentów w nowe układy, bądź wymuszoną rekombinację chromosomów. Fragmentacja produkuje znaczne liczby translokacji, ale większość z nich jest niekompensująca. Rekombinacja pozwala kontrolować pozycję i wielkość introgresji, ale często wymaga selekcji z olbrzymich populacji. Dobór metody powinien zależeć od celu zadania jak i dostępnych środków.

Poprawa odporności na porastanie jest ważnym celem programów hodowlanych. Jest jednak trudna do osiągnięcia, ponieważ odporność na porastanie jest cechą kompleksową, modyfikowaną przez warunki pogodowe panujące przed i podczas żniw. Celem niniejszej pracy było przedstawienie problemów i perspektyw związanych z hodowlą nieporastających odmian zbóż. Omówiono prace prowadzone w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w latach 1996–2001 oraz przedstawiono krótki przegląd nowych badań z tej dziedziny.

W ostatnich latach jak i w chwili obecnej hodowla roślin w Polsce podlega ciągłej reorganizacji. W ramach dotychczasowych działań zmniejszono nakłady finansowe na hodowlę roślin poprzez ograniczenie liczby programów hodowlanych. Zmniejszenie liczby programów nie może pozostać bez wpływu na końcowy efekt. Z danych Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych, który porównuje polskie i zagraniczne odmiany pszenicy ozimej wynika, że te ostatnie pod względem plonu są o kilka procent lepsze od polskich. Szukając odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się dzieje trzeba być świadomym, że materiał wyjściowy, którym dysponują hodowcy ma w całej Europie podobną zmienność genetyczną. Tymczasem analiza wyników trzech doświadczeń hodowlanych pokazała, że tylko w nielicznych przypadkach znaleziono linie lepsze od średniej powiększonej o jej odchylenie standardowe, czyli linie wyraźnie lepsze od pozostałych. Wskazuje to na konieczność zwiększenia liczby testowanych obiektów celem zwiększenia prawdopodobieństwa wyboru linii istotnie lepszych, a tym samym poprawienia konkurencyjności w stosunku do odmian zagranicznych.