Repozytorium

Hodowla owsa na ziemiach polskich rozpoczęła się w końcu XIX wieku. Ze względu na dużą liczbę koni, znaczenie tego gatunku w uprawie było wtedy znacznie większe niż obecnie. Przed drugą wojną światową był uprawiany na powierzchni ponad 2 milionów hektarów. Już wtedy jednak zwracano uwagę na znaczenie owsa w żywieniu ludzi. Pierwszymi polskimi odmianami owsa były: Sobieszyński, Najwcześniejszy Niemierczański i Teodozja. Wyhodowane w latach dwudziestych XX wieku odmiany: Biały Mazur i Udycz Żółty uprawiano u nas do lat siedemdziesiątych. Brak dopływu dobrych polskich rodów hodowlanych spowodował, że w latach 1975 i 1976 w rejestrze były wyłącznie odmiany zagraniczne. Począwszy od 1979 r. do rejestru zaczęto wpisywać coraz lepsze polskie odmiany, wśród których największe znaczenie w uprawie w latach osiemdziesiątych miały Markus i Dragon.

Praca jest przeglądem wyników badań hodowlanych nad owsem w ostatnich latach w Polsce. Omówiono stan obecny i nowe kierunki hodowli owsa w Polsce. Scharakteryzowano odmiany znajdujące się w Rejestrze Odmian. Zwrócono uwagę na wysoką zawartość łuski w niektórych odmianach owsa. Porównano polskie odmiany nagoziarniste z odmianami nagoziarnistymi zagranicz­nymi. Zaproponowano sposób podwyższenia efektywności uprawy owsa, aby wywołać wzrost zapotrzebowania na ziarno.

W celu potwierdzenia mieszańcowego pochodzenia badanych kombinacji Avena sativa L. × Avena sterilis L. wykorzystano metodę RAPD (Random Amplified Polymorphic DNA). Zidentyfikowano fragmenty DNA nieobecne u odmian matecznych, ale amplifikowane zarówno u formy ojcowskiej, jak i mieszańca. Mieszańce i formy rodzicielskie poddano analizie cytologicznej, w której uwzględniono konfiguracje chromosomów w metafazie I, częstotliwość chromosomów opóźnionych i mostów chromatydowych w anafazie I, frekwencję mikrojąder w tetradach oraz żywotność i wymiary ziaren pyłku. W metafazie I u żadnej z analizowanych form nie obserwowano uniwalentów i multiwalentów. Biwalenty miały najczęściej kształt pierścieni, rzadziej prętów. W anafazie I występowały chromosomy opóźnione i mosty chromatydowe, a ich frekwencja była wyższa u mieszańców niż u form rodzicielskich. Badane formy charakteryzowały się wysokim udziałem tetrad bez mikrojąder. U wszystkich mieszańców, z wyjątkiem Dragon × A. sterilis, na jedną tetradę przypadało średnio więcej mikrojąder niż u form wyjściowych. Stwierdzono, że pomimo różnic pod względem frekwencji chromosomów opóźnionych i mostów chromatydowych w anafazie I oraz mikrojąder w tetradach, wszystkie analizowane formy tworzyły pyłek o bardzo wysokim udziale ziaren żywotnych.

W pracy dokonano oceny niektórych cech ilościowych mieszańców międzygatunkowych F2 heksaploidalnego owsa A. sativa × A. sterilis oraz form rodzicielskich. W wyniku krzyżowania analizowanego genotypu A. sterilis z polskimi odmianami owsa zwyczajnego nie uzyskano form wcześniej kłoszących się lub bardziej odpornych na porażenie rdzą koronową niż odmiany mateczne. Wszystkie kombinacje mieszańcowe, z wyjątkiem Borys × A. sterilis, były wyższe od obu form rodzicielskich. Analizowane mieszance wytworzyły więcej pędów produkcyjnych niż formy wyjściowe, miały również dłuższe wiechy niż odmiany mateczne. W porównaniu z odmianami wszystkie mieszańce charakteryzowały się mniejszą liczbą kłosków w wiesze, a także niższą liczbą i masą ziarniaków z wiechy. Masa tysiąca ziarniaków wszystkich kombinacji mieszańcowych była istotnie wyższa w porównaniu z A. sterilis i zbliżona do odmian matecznych. W porównaniu z odmianami badane mieszańce charakteryzowały się większym udziałem łuski w ziarnie oraz wyższą zawartością białka zarówno w ziarnie nieobłuszczonym, jak i obłuszczonym. Uzyskano mieszańce o wyższej w porównaniu do form matecznych zawartości białka w ziarnie, a jednocześnie korzyst­nych niektórych cechach plonotwórczych.

Analizę statystyczno-genetyczną oparto na wynikach 5, 6 i 7 letnich badań trzech cech; plenności, wysokości roślin i kłoszenia odpowiednio na 1107, 1769 i 1593 rodach owsa żółtoziarnistego w pokoleniach od F5 do F8. Badane rody stanowiły potomstwo krzyżowań 11 testerów i 23 odmian dla plonu, 14 testerów i 41 odmian dla wysokości i 14 testerów i 38 odmian dla kłoszenia. Przeprowadzona w układzie hierarchicznym analiza wariancji wykazała wysoce istotną wartość średnich kwadratów dla lat, kombinacji, testerów, odmian i rodów dla wszystkich badanych cech. Dla testerów, kombinacji i odmian określono efekty zdolności kombinacyjnej. Na tej podstawie wskazano grupę testerów, korzystnie poprawiających cechy w potomstwie oraz wytypowano perspektywiczne kombinacje krzyżowań, z których można uzyskać ulepszone potomstwo.

Po przeprowadzeniu testu przyspieszonego starzenia w temperaturze 41, 42, 43, 44 lub 45°C przez okres 48 lub 72 h badano zdolność kiełkowania i wigor (oznaczano go również metodą konduktometryczną) ziarniaków odmiany nieoplewionej Akt i oplewionej Farys oraz rodów CHD 2980/96, STH 7243, POBW 481/87. Stwierdzono zróżnicowaną reakcję ziarniaków nieoplewionych i oplewionych na zastosowane warunki. Najwyższy spadek zdolności kiełkowania, do poziomu poniżej 10%, zaobserwowano u ziarniaków nieoplewionych odmiany Akt przechowywanych przez 72 h w temperaturze 45°C. Słabszą reakcję stwierdzono u odmiany oplewionej Farys, u której zdolność kiełkowania obniżyła się w tych samych warunkach do 17,7%. Wigor oznaczony na podstawie długości pierwszego liścia i najdłuższego korzenia kształtował się podobnie do zdolności kiełkowania. Ziarniaki poddano testowi przyspieszonego starzenia w temperaturze 44°C przez okres 0, 24, 48, 72 i 96 h. W miarę przedłużania warunków przyspieszonego starzenia obserwowano wzrost wartości elektroprzewodnictwa eksudatów, od 144,7 do 493,4mS cm-1×g-1, wyższy u ziarniaków nieoplewionych.

W latach 1999–2001 przeprowadzono polowe doświadczenia, w których porównano plon 3 odmian owsa oplewionego i 3 odmian owsa nieoplewionego oraz określono rolę poszczególnych elementów plonotwórczych. Ocenę prowadzono w czterech miejscowościach. Owies nieoplewiony plonował średnio na poziomie 74% plonu owsa oplewionego, jednakże plon czystego ziarna owsa nieoplewionego był wyższy o 23% od plonu ziarna owsa oplewionego po obłuszczeniu. Zasadniczy wpływ na plon ziarna miała wydajność wiech. Owies oplewiony charakteryzował się większą liczbą kłosków i większą liczbą ziaren w wiesze niż owies nieoplewiony, średnio — odpowiednio — o 4,2 i 6,2. Ciężar 1000 ziaren owsa oplewionego był większy o 14%, jednakże zawartość łuski wynosiła w nich ok. 25% ogólnej masy ziarna. Stąd procentowy udział czystego ziarna był wyższy w plonie owsa nieoplewionego (85%) niż w plonie owsa oplewionego (50%).

Na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego w latach 1999–2001 badano wpływ sposobu uprawy roli na plonowanie i działanie następcze owsa w porównaniu z pszenicą jarą. W warunkach uprawy płużnej, uproszczonej i siewu bezpośredniego uzyskano wyższe plony pszenicy jarej niż owsa w 2000 roku. Natomiast zwiększone opady atmosferyczne w 2001 roku spowodowały istotnie wyższe plony owsa niż pszenicy na trzech analizowanych sposobach uprawy roli. Odmiany pszenicy ozimej na stanowisku po owsie charakteryzowały się wyższym plonem w porównaniu do obiektów po pszenicy jarej. Wykazano niższy indeks porażenia roślin grzybami warunkującymi kompleks chorób podstawy źdźbła po owsie niż po przedplonie pszenicy jarej.

Ścisłe badania polowe przeprowadzono w latach 1998–2000 w Gospodarstwie Doświadczalnym Uhrusk, należącym do Akademii Rolniczej w Lublinie. Założono je na glebie bielicowej wytworzonej z piasków słabo gliniastych, zaliczonej do kompleksu żytniego dobrego. Badania obejmowały zachwaszczenie łanu owsa siewnego w różnych fazach rozwojowych: strzelania w źdźbło, kłoszenia i dojrzałości woskowej ziarna, uprawianego w płodozmianie i wielogatunkowej monokulturze zbożowej na tle zróżnicowanego poziomu agrotechniki. Chwastami dominującymi w płodozmianie i wielogatunkowej monokulturze zbożowej były gatunki krótkotrwałe, w tym głównie: Apera spica-venti, Viola arvensis, Chenopodium album, Stellaria media, Polygonum convolvulus i Galium aparine. Stanowiły one od 79,9% do 78,6% ogólnej masy chwastów. Największą liczbę chwastów w łanie owsa, zarówno w płodozmianie (31,3 szt./m2), jak i monokulturze (27,6 szt./m2) stwierdzono w fazie kłoszenia. Wyższy poziom agrotechniki istotnie obniżył wskaźniki zachwaszczenia w postaci redukcji liczby chwastów odpowiednio ponad 3,0 i 3,8-krotnie oraz ich biomasy 3,8 i 4,6-krotnie.

Celem pracy była ocena bezpośredniego i pośredniego wpływu 6 cech: terminu wyrzucania wiech, wysokości roślin, odporności na rdzę koronową, odporności na wyleganie, masy 1000 ziaren i zawartości łuski na plon rodów owsa badanych w doświadczeniach odmianowych (wstępnych-zespołowych) w 1999 i 2000 roku. Ocenie poddano łącznie 50 obiektów (po 25 w każdym roku) w 4 miejscowościach. Analiza statystyczno-genetyczna obejmowała obliczenie współczynników zmien­ności, korelacji fenotypowo-genotypowych oraz analizę ścieżkową pomiędzy 6 cechami a plonem owsa. Stwierdzono, że wysoce istotna ujemna korelacja genetyczna pomiędzy plonem a wczesnością kłoszenia i dodatnia pomiędzy plonem a odpornością na porażenie rdzą koronową są uwarunkowane również silnymi efektami bezpośrednimi.

Podstawę opracowania stanowią wyniki dwuletnich, ścisłych badań polowych nad wpływem zróżnicowanego nawożenia azotem: 30, 60 i 90 kg N na ha plonowanie dwóch form owsa: nieoplewionego (Akt) oraz oplewionego (Bajka). W pracy uwzględniono wpływ stosowanych dawek azotu na plon ziarna oraz jego elementy struktury: liczbę wiech na 1m2, liczbę ziaren w wiesze oraz masę 1000 ziaren. Ponadto określono efektywność rolniczą 1 kg azotu. Istotny przyrost plonu ziarna owsa następował do dawki 90 kg N·ha-1 stosowanej w dwóch terminach: 60 kg przed siewem i 30 kg w fazie strzelania w źdźbło. Z porównywanych form owsa (nieoplewiona, oplewiona) istotnie wyżej plonowała odmiana oplewiona Bajka, która charakteryzowała się wyższą liczbą wiech produktywnych z jednostki powierzchni oraz wyższą masą 1000 ziaren (co jest cechą odmianową). Korzystnie na liczbę ziarniaków w wiesze i masę 1000 ziaren wpłynęło nawożenie azotowe. Wysoką efektywność rolniczą 1 kg azotu u owsa uzyskano na dawce 30 kg N·ha-1. Przy wyższych dawkach (60 i 90 kg N) produktywność jednostkowa azotu znacznie się zmniejszyła (9,2; 9,4 kg ziarna). Badane odmiany owsa wykazały zróżnicowane wymagania w stosunku do nawożenia azotem. Odmiana Akt najwyżej plonowała na dawce 90 kg N na ha, zaś odmiana Bajka na 30 kg N na ha. Najwyższy plon białka oraz wartość energetyczną plonu ziarna z 1 ha uzyskano stosując azot w dawce 90 kg na 1 ha.

Materiał badawczy stanowiło ziarno owsa uzyskane z doświadczenia przeprowadzonego w latach 1998–1999 w Lipniku k. Stargardu Szczecińskiego i w Strzelcach k. Kutna. Badanymi obiektami były: odmiany nieoplewione Akt i STH 296 owsa i oplewiona Bajka; dwie dawki N (kg/ha), które wynosiły w Lipniku 50 i 100; w Strzelcach w 1998 roku 70 i 100 a w 1999 roku 60 i 100. Plon białka, tłuszczu, aminokwasów egzogennych (lizyna, metionina, cystyna, treonina) oraz energii metabo­licznej dla świń określono w oparciu o plon ziarna, jego skład chemiczny oraz ocenę strawności metodą bilansową, która posłużyła do wyliczenia energii metabolicznej dla świń. Odmiany nieoplewione Akt i STH 296, w porównaniu z odmianą oplewioną Bajka, zawierały więcej: białka, średnio o 26 do 34 g/kg ziarna, tłuszczu surowego o 40 do 42 g/kg, aminokwasów, szczególnie treoniny, natomiast mniej włókna surowego, odpowiednio od 70 do 73 g/kg. Przewyższały one pod względem energii metabolicznej odmianę oplewioną Bajka średnio o 3,2 MJ/kg, czyli o prawie o 30%. Plon tłuszczu odmian nieoplewionych owsa (Akt i STH 296) był wyższy o 106 kg/ha, czyli o 40% w porównaniu z odmianą oplewioną Bajka. Plon białka, plon aminokwasów egzogennych (lizyna, metionina, cystyna, treonina) oraz plon energii metabolicznej był z kolei niższy odpowiednio o 7, 8 i 9%. Wynikało to z niższego plonu ziarna odmian nieoplewionych, nawet po uwzględnieniu zawartości łuski w ziarnie odmiany oplewionej. Zwiększone nawożenie azotem powodowało u wszystkich odmian wzrost zawartości białka ogółem przeciętnie o 10 g/kg i sumy aminokwasów egzogennych o 1,6 g/kg, przy niezmienionym składzie aminokwasowym białka, natomiast zawartość tłuszczu i włókna surowego w ziarnie nie ulegała zmianie, podobnie jak energia metaboliczna dla świń. Pod wpływem dodatkowej dawki azotu zwiększył się plon składników pokarmowych: białka o 19%, tłuszczu o 8%, sumy badanych aminokwasów egzogennych o 19% oraz plon energii metabolicznej o 9%.

W latach 2000–2001 przeprowadzono 3 czynnikowe badania ścisłe nad reakcją 2 odmian owsa (nagoziarnistą Akt i oplewioną Deresz) na zwiększenie dawek azotu z 0 do 60, 90 i 120 kg N/ha, przy wzrastającej gęstości siewu — 400, 500, 600 ziaren/m2. Określono plon ziarna, zawartość podstawowych składników pokarmowych i mineralnych oraz zawartość witamin z grupy B, witaminy E, b-glukanów i błonnika pokarmowego. Odmiana Akt plonowała o 33% niżej niż Deresz. Ziarno owsa nagoziarnistego zawierało więcej białka ogółem i tłuszczu surowego przy niewielkiej zawartości włókna surowego. Obydwie odmiany reagowały zwyżką plonów do dawki 60 kg N/ha. Wzrastające nawożenie azotowe (do dawki 90 kg N/ha) powodowało podniesienie zawartości białka ogółem w ziarnie owsa, obniżając jednocześnie zawartość tłuszczu surowego. Wzrastająca gęstość siewu powodowała spadek plonu tłuszczu surowego u odmiany Akt. Ziarno owsa nagiego było bogatsze w witaminy z grupy B, witaminę E i b-glukany, natomiast zawierało mniej błonnika pokarmowego.

W latach 1998–2001, w cyklu dwuletnim, prowadzono badania w wazonach nad reakcją 7 nowych odmian owsa na zwiększenie dawek azotu z 1,2 do 2,4 i 3,6 g/wazon. Wzrost dawki nawożenia azotem do 2,4 g N na wazon powodowało wzrost plonowania odmiany Chwat, Bachmat, Cwał, Sprinter, Bohun i Polar. Zastosowanie 3,6 g N na wazon znacząco zwiększyło plon ziarna odmiany Flamingsstern. Zwyżka plonu ziarna wynikała głównie ze wzrostu krzewienia produktyw­nego.

W doświadczeniu przeprowadzonym w hali wegetacyjnej w wazonach wagnerowskich określono przy pomocy analizatora gazów w podczerwieni Li-6400 wymianę gazową (fotosyntezę, transpirację, ich pochodną współczynnik wykorzystania wody oraz przewodnictwo szparkowe) u dwóch nowych odmian owsa: oplewionej Chwat i nieoplewionej Akt. Cechy te badano na tle trzech dawek azotu (0,5, 0,75 i 1 g N/wazon) i trzech różnych nawozów azotowych. Nie stwierdzono wpływu stosowa­nych rodzajów nawozów azotowych na zróżnicowanie wymiany gazowej. W przypadku zróżnico­wanych dawek azotu wyższą intensywność fotosyntezy obserwowano tylko w fazie wysuwania się wiechy u roślin w wazonach z największą dawką azotu 1,0 g N/wazon w porównaniu z 0,75 i 0,50 g N/wazon. Stwierdzono ścisłą korelację pomiędzy intensywnością fotosyntezy i przewodnictwem szparkowym (r = 0,87 średnio dla odmiany i 0,88 średnio dla dawek azotu), co świadczy o podobnym wpływie zastosowanych w doświadczeniu czynników. Współczynnik wykorzystania wody (WUE), był znacznie wyższy u odmiany Akt w porównaniu z odmianą Chwat tylko u roślin we wczesnych fazach ontogenezy, niezależnie od dawki azotu. Wartość WUE wyraźnie malała w trakcie ontogenezy w roślinach u obu odmian. W późniejszych fazach ontogenezy nie obserwowano natomiast różnic WUE między badanymi odmianami, a także nie było różnic w WUE na tle dawek azotu.

Zbadano i opisano plonowanie owsa oplewionego i nagoziarnistego w łanie o zróżnicowanym zagęszczeniu roślin, uprawianego w warunkach wczesnego i opóźnionego siewu. Owies nagoziarnisty Akt wykazał niższy o 30% poziom plonowania niż oplewiony Borowiak. Po usunięciu plewki z ziarna plon formy nagoziarnistej zrównał się z plonem formy oplewionej. Dwutygodniowe opóźnienie wysiewu w stosunku do możliwie najwcześniejszego skutkowało spadkiem plonu ziarna odmiany oplewionej Borowiak o 2% a odmiany nagoziarnistej Akt o 11%. Zarówno wpływ samego terminu siewu, jak i jego interakcja z odmianą były statystycznie udowodnione. Wykazano istotny wzrost plonu ziarna odmiany Akt pod wpływem zwiększonego wysiewu do 800 ziarniaków na 1 m2. Nie udowodniono takiej zależności u oplewionej odmiany Borowiak. Zwiększona gęstość siewu owsa nie rekompensowała skutków obniżki plonu wynikającej z opóźnienia siewu.

W latach 2000–2001 przeprowadzono badania, w których określano stopień wylegania, porażenia przez patogeny oraz plonowanie dwóch odmian owsa i jęczmienia jarego (formy nagie i oplewione) uprawianych w siewie czystym oraz w mieszankach międzyodmianowych i międzygatunkowych. Badania wykazały, że oplewione formy owsa i jęczmienia jarego plonowały istotnie wyżej niż formy nieoplewione. Owies Borowiak plonował o 33% wyżej niż forma nieoplewiona, a plon ziarna jęczmienia oplewionego Rodion był o 23% wyższy niż nieoplewionego. W siewach międzygatun­kowych najwyższy poziom plonowania zapewniała mieszanka oplewionych form owsa i jęczmienia jarego, której plon ziarna nie różnił się statystycznie od owsa oplewionego Borowiak, a najniżej mieszanka nagoziarnistych form owsa i jęczmienia. Uprawa zbóż w mieszankach zmniejszała stopień ich wylegania i porażenia przez patogeny oraz gwarantowała wzrost plonowania od 1,3 do 7,0% w porównaniu ze średnim ważonym plonem komponentów z siewu czystego. Nieoplewione odmiany owsa i jęczmienia jarego wykazywały większą zawartość białka surowego w ziarnie niż oplewione. W ziarnie większości mieszanek następował spadek zawartości białka surowego w porównaniu z siewami czystymi komponentów.

Materiał badawczy stanowiło ziarno z doświadczenia polowego przeprowadzonego w Lipniku k. Stargardu Szczecińskiego i w Strzelcach k. Kutna w latach 1998–1999. Obejmowało ono 7 obiektów: dwie odmiany owsa nieoplewionego (Akt i ród STH 296), odmianę oplewioną Bajka, jęczmień Rataj oraz mieszanki jęczmienia z każdą z odmian owsa. Plon białka, tłuszczu, aminokwasów egzogennych (lizyna, metionina, cystyna, treonina) oraz energii metabolicznej dla świń uzyskano w oparciu o plon ziarna, jego skład chemiczny oraz ocenę strawności dla świń metodą bilansową, która posłużyła do wyliczenia energii metabolicznej. Plon składników pokarmowych: białka ogółem, tłuszczu surowego, aminokwasów ograniczających (lizyna, metionina, cystyna, treonina) oraz plon energii metabolicznej uzyskiwany z ziarna mieszanek jęczmienia z odmianami nieoplewionymi owsa Akt i STH 296 był z reguły niższy niż z mieszanki jęczmienia z odmianą oplewioną Bajka, a jedynie plon tłuszczu był wyższy o 24–34%. Głównym czynnikiem ogranicza­jącym zastosowanie odmian nieoplewionych owsa do uprawy w mieszankach z jęczmieniem jest niski plon ziarna oraz dominacja wagowa w tych mieszankach jęczmienia. W porównaniu z odmianą oplewioną Bajka odmiany nieoplewione owsa w siewie czystym dawały: wyższy plon białka o 2% (Akt) i o 11% (STH 296), wyższy plon tłuszczu o 55% (Akt) i 40% (STH 296), podobny plon aminokwasów ograniczających i energii metabolicznej. Przeprowadzone badania wskazują na wysoką przydatność paszową odmian nieoplewionych owsa uprawianych w siewie czystym, natomiast odmiany te nie są konkurencyjne dla odmian oplewionych w uprawie w mieszankach z jęczmieniem, przeznaczonych do żywienia świń.

W latach 2000–2002 badano plonowanie owsa oplewionego i nagoziarnistego uprawianych w siewie czystym i w mieszankach w zależności od położenia na stoku. Siewy czyste komponentów mieszanek oraz mieszanki wydały większy plon w strefie dolnej stoku charakteryzującej się większą zasobnością w składniki pokarmowe. Średni plon owsa nagoziarnistego wysiewanego w czystym siewie był mniejszy o 0,98 t×ha-1) w porównaniu do plonu owsa oplewionego. Jednak po uwzględnie­niu zawartości łuski ziarna owsa oplewionego, plony tych zbóż były podobne. Mieszanka owsa nagoziarnistego z pszenżytem jarym wydała mniejszy plon od mieszanki owsa oplewionego z jęczmieniem jarym oraz owsa oplewionego z pszenżytem jarym i jęczmieniem jarym. Owies nagoziarnisty jako komponent mieszanek zbożowych lepiej wykorzystywał warunki środowiskowe aniżeli owies oplewiony.

Materiał źródłowy niniejszej pracy stanowiły doświadczenia polowe przeprowadzone przez COBORU w warunkach górskich (tereny położone powyżej 550 m. n.p.m.). Dokonano analizy % udziału łuski, masy 1000 ziaren i % udziału pośladu w plonie nasion owsa na tle opadów atmosferycznych. Obliczenia przeprowadzono z zastosowaniem metody modelowej, pozwoliło to określić optymalną wielkość charakterystyk opadowych w okresach rozwojowych owsa. Wykazano zróżnicowanie zapotrzebowania owsa w kolejnych okresach rozwojowych na opady atmosferyczne dla uzyskania optymalnych cech użytkowych ziarna. Generalnie niższe opady okazały się korzystniejsze do uzyskiwania niższego procentowego udziału łuski, a wyższe do niższego udziału pośladu w plonie nasion owsa. Opady niższe w czasie rozwoju wegetatywnego i wyższe w rozwoju generatywnym sprzyjały uzyskiwaniu wysokiej masy 1000 ziaren.

Praca została oparta na materiałach publikowanych przez COBORU oraz na materiałach meteorologicznych IMGW z lat 1985–1996 dla Łopusznej. Dane dotyczyły średnich plonów owsa oraz terminów występowania kolejnych faz fenologicznych. W pracy wykorzystano również dobowe dane meteorologiczne z miejscowej stacji meteorologicznej. Przedmiotem badań było ilościowe określenie oddziaływania warunków termicznych (temperatury średniej, maksymalnej i minimalnej powietrza) i opadowych (sum opadów atmosferycznych i liczby dni z opadem) na plonowanie owsa uprawianego w warunkach klimatycznych Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Stwierdzono zależność plonów owsa od warunków meteorologicznych, przede wszystkim takich elementów jak: temperatury średniej powietrza w fazie krzewienie-strzelanie w źdźbło, liczby dni z opadem i sumy opadów w okresie od dojrzałości woskowej do zbioru oraz od długości okresu wegetacyjnego owsa.

W pracy przedstawiono ocenę odporności ziarna owsa odmiany oplewionej Chwat i nago­ziarnistej Akt na uszkodzenia mechaniczne. Odmiany owsa uprawiano w roku 2001 w zróżni­cowanych warunkach siedliskowych: w okolicach Krakowa na glebie kompleksu pszennego bardzo dobrego (czarnoziem zdegradowany położony na lessie), oraz w Kotlinie Sądeckiej na wysokości 365 m n.p.m. na glebie kompleksu pszennego górskiego (gleba brunatna). Odmiany owsa uprawiano w czystym siewie oraz w mieszance z jęczmieniem jarym. Ocenę odporności ziarna na uszkodzenia mechaniczne przeprowadzono wykonując próby zgniatania ziarna między dwiema stalowymi płytkami w układzie zaprogramowanym przez Mohseina (Kolowca, 1979). Ziarniaki zgniatano w położeniu bruzdką w dół. Wartość siły zgniatania rejestrowano w momencie powstania uszko­dzenia. Pomiary wykonywano na 400 ziarniakach dla każdego obiektu. Uzyskane rozkłady wartości sił porównywano z szeregiem popularnych rozkładów statystycznych występujących w doświad­czalnictwie (Ślipek, 1987). Największe parametry zgodności uzyskano dla rozkładu Weibulla. Parametry tego rozkładu określono przez zastosowanie estymacji nieliniowej, a porównania para­metrów rozkładów pomiędzy próbami dokonano graficznie. Wyniki pomiarów siły w granicy mikro­uszkodzeń dla ziarna oplewionego (odmiana Chwat) zależały istotnie od warunków siedliskowych. Natomiast ziarniaki nagie (odm. Akt) wykazywały małą zmienność reakcji na uprawę w różnych warunkach siedliskowych.

Pod wpływem zastosowanej dawki promieniowania UV-B (UV-BBE = 4 kJ·m-2·d-1, 15 dni) w roślinach owsa (Avena sativa L.) rosnących w kontrolowanych warunkach temperatury (17°C/15°C, dzień/noc) i oświetlenia (PPFD = 150 mmol·m-2.s-1) nastąpiły niekorzystne zmiany cech biometrycznych oraz fizjologicznych. Biorąc pod uwagę cechy biometryczne, spośród badanych trzech odmian (Akt, Bajka i Cacko) najbardziej wrażliwe okazały się rośliny nieoplewionej odmiany Cacko, które miały, w porównaniu z roślinami kontrolnymi, skrócone i zwężone liście oraz zmniejszoną suchą masę roślin. Rośliny tradycyjnej odmiany Bajka wykazały większą tolerancję na zastosowaną dawkę UV-B, także w mniejszym stopniu miały naruszony aparat fotosyntetyczny niż badane odmiany nieoplewione Akt i Cacko.

Określano grzyby zasiedlające nasiona owsa nagonasiennego odmiany Akt pochodzące z pól produkcyjnych zlokalizowanych w Mydlnikach, Libuszy oraz w Limanowej (woj. małopolskie). Najwięcej izolatów uzyskano z materiału pochodzącego z Limanowej, najmniej z Mydlnik. We wszystkich próbkach dominowały grzyby Alternaria alternata, Epicoccum purpurascens, Penicillium spp. oraz Fusarium culmorum. Niezależnie od pochodzenia nasion procentowy udział poszczegól­nych gatunków grzybów był zbliżony. W doświadczeniach wazonowych badano patogeniczność wybranych izolatów Fusarium culmorum, F. avenaceum, Alternaria alternata i Epicoccum purpura­scens dla siewek owsa. Największymi zdolnościami chorobotwórczymi wyróżniał się izolat F. culmorum, pochodzący z Limanowej. Fusarium avenaceum charakteryzował się znacznie niższą patogenicznością. Inokulacja podłoża pozostałymi grzybami nie wpływała istotnie na zdrowotność siewek.

Celem badań było wykazanie różnic w zasiedleniu ziarna owsa nagiego i oplewionego przez grzyby, w zależności od ochrony roślin w okresie wegetacji. Ziarno owsa nagiego Akt i oplewionego Hetman z lat 2000–2001, uzyskano z doświadczeń polowych, przeprowadzonych w Zakładzie Doświadczalnym Swadzim, Akademii Rolniczej w Poznaniu. Grzyby namnażano, wykładając ziarniaki na pożywce agarowo-glukozowo-ziemniaczanej, na płytkach Petriego. Wyrosłe kolonie grzybowe poddano analizie mikologicznej, oceniając gatunek, liczbę i rodzaj kolonii. Owies oplewiony charakteryzował się większą energią i zdolnością kiełkowania. Wśród wyizolowanych grzybów dominowały grzyby saprofityczne (60–80%). Grzyby patogeniczne występowały w większym nasileniu na owsie oplewionym. Stwierdzono również istotną interakcję formy owsa ze sposobem ochrony.

W latach 1998–2000 przeprowadzono badania polowe w Górskiej Stacji Doświadczalnej w Czyrnej Niżnej koło Krynicy na wysokości 545-570 m n.p.m. Badania dotyczyły zdrowotności i plonowania owsa w zależności od sposobu siewu i położenia na stoku. Stwierdzono istotny wzrost porażenia liści owsa w siewie jednogatunkowym przez Puccinia coronata i Helminthosporium avenae. Siew wielogatunkowy ograniczał nasilenie chorób grzybowych na liściach i zapewniał lepsze plonowanie. Z kolei położenie na stoku nie miało wpływu na choroby grzybowe liści owsa. Natomiast uprawa owsa na stoku o nachyleniu 16,6% powodowała istotny wzrost fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła.

Badania nad występowaniem Avena strigosa na polach uprawnych Polski południowo-wschodniej prowadzono w latach 1995–1999. Stwierdzono wzrastające zachwaszczenie tym gatunkiem zwłaszcza na glebach mineralnych o niskim odczynie oraz bardzo małej zawartości makroelementów. Owies szorstki występował głównie w jęczmieniu jarym, owsie oraz ich mieszankach. Ze względu na wzrastające zagrożenie ze strony tego chwastu, rolnicy powinni zwrócić baczniejszą uwagę na czystość materiału siewnego.

Konsumenci poszukują obecnie artykułów spożywczych, które spełniają kryteria żywności funkcjonalnej oraz wygodnej. Skład ziarna owsa jest bardzo korzystny z punktu widzenia żywienia człowieka (duża zawartość białka o korzystnym składzie aminokwasowym, korzystny skład puli kwasów tłuszczowych z uwagi na dużą zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz duża zawartość rozpuszczalnych w wodzie b-glukanów, a także antyoksydantów). Ponadto w wielu badaniach na zwierzętach doświadczalnych oraz klinicznych u ludzi stwierdzono, że przetwory owsiane wywierają działanie hipocholesterolemiczne, hipotensyjne oraz zmniejszają poposiłkową glikemię, a także pomagają w redukcji masy ciała u mężczyzn i u kobiet. Można je zaliczyć do żywności funkcjonalnej. Te specyficzne właściwości fizjologiczne przetworów owsianych nie są dotychczas należycie doceniane i wykorzystywane w żywieniu człowieka w Polsce. W celu zwiększenia spożycia przetworów owsianych konieczna jest popularyzacja wyników badań korzystnego działania przetworów owsianych u ludzi oraz opracowywanie nowych przetworów owsianych z zastosowaniem nowoczesnych technologii (ekstruzja, ekspandowanie), które spełniałyby kryteria żywności wygodnej i odznaczały cię pożądanymi przez konsumentów cechami organo­leptycznymi.

Wcześniejsze badania wykazały, że śruta owsa nagoziarnistego, jak również jej ekstrudaty hamują zwiększanie się stężenia cholesterolu całkowitego w osoczu krwi u szczurów na diecie bogatej w tłuszcz i cholesterol. Celem pracy było prześledzenie i porównanie wpływu zrazików zbożowo-warzywnych z dodatkiem ekstrudatu z owsa nagoziarnistego oraz bułki pszennej na zaleganie tłuszczu i cholesterolu w żołądku i lipemię poposiłkowa u szczurów. Zwierzęta podzielono na dwie grupy, pierwsza otrzymała posiłek testowy zawierający ekstrudat owsiany (33%), druga zawierający bułkę pszenną (33%). Zawartość tłuszczu (31%) i włókna pokarmowego (2,65%) oraz skład puli kwasów tłuszczowych był zbliżony w obydwu posiłkach testowych. Po okresie wstępnym cztery zwierzęta uśpiono w warunkach na czczo, a w ciągu 7 godzin po spożyciu posiłku testowego, co godzinę usypiano po trzy losowo wybrane zwierzęta z obu grup, po czym pobierano krew z serca na oznaczenie triglicerydów i cholesterolu oraz wypreparowywano żołądek w celu oznaczenia zawartości tłuszczu w pozostałej w nim treści pokarmowej. Ekstrudat z owsa nagoziarnistego hamował przechodzenie tłuszczu, tym głównie nasyconych kwasów tłuszczowych z żołądka do dwunastnicy i opóźniał pojawienie się maksymalnego stężenia triglicerydów we krwi u szczurów. Jednak dodatek ekstrudatu z owsa nagoziarnistego do zrazików zbożowo-warzywnych nie wpływał, ani na zaleganie cholesterolu w żołądku, ani na skład puli kwasów tłuszczowych osocza krwi u szczurów.

Przeprowadzono ocenę wpływu procesu przemiału na zawartość związków fenolowych w ziarnie jęczmienia (nieoplewionego Rastik i oplewionego Start) i owsa (nieoplewionego Akt i oplewionego Kasztan) oraz zdolność eliminowania wolnych rodników przez ekstrakty uzyskane z badanego materiału. Poziom polifenoli w całym ziarnie jęczmienia obu form był wyższy (3,46 i 2,98 mg katechiny/g SM) w porównaniu do analizowanych odmian owsa (2,32 i 2,00 mg katechiny/ g SM). Proces obłuszczania form oplewionych ziarna jęczmienia i owsa wpłynął na obniżenie zawartości tych związków w obu odmianach odpowiednio: 2,05 i 1,83 mg katechiny/ g SM. Ekstrakty metanolowo-acetonowe uzyskane z całego ziarna jęczmienia, formy nieoplewionej i oplewionej, wykazywały dwukrotnie wyższą zdolność eliminowania wolnych rodników (56,93 i 60,32%) w porównaniu z analogicznymi ekstraktami otrzymanymi z całego ziarna owsa (32,14 i 34%). Proces obłuszczania ziarna obu odmian istotnie wpłynął na obniżenie ich aktywności antyoksydacyjnej (41,27 i 23,18%). Najbogatszym źródłem polifenoli były otręby jęczmienne obu form (4,29 i 3,24 mg katechiny/ g SM) charakteryzujące się wysoką zdolnością eliminowania DPPH· (62,7 i 59,09%). Natomiast niższą zawartość tych związków (2,46 i 2,4 mg katechiny/g SM) i aktywność antyoksydacyjną (34,76 i 36,62%) stwierdzono w analogicznych otrębach owsianych. Zdolność eliminowania wolnych rodników DPPH· była ściśle skorelowana (r = 0,893) z poziomem związków fenolowych w badanym materiale.

Celem pracy było określenie zakresu hipolipidemicznych właściwości mąki, otrzymanej w wyniku przemiału ziarna jęczmienia (nieoplewionego — Rastik i oplewionego — Start) oraz owsa (nieoplewionego — Akt i oplewionego — Kasztan). Badania przeprowadzono na albinotycznych szczurach laboratoryjnych, żywionych indywidualnie, hipercholesterolemiczną dietą półoczyszczoną (AIN-93G) z rosnącym udziałem błonnika pokarmowego mąki jęczmiennej i owsianej (1, 2 i 3%). Mąki otrzymane z ziarna jęczmienia i owsa, form nieoplewionej i oplewionej, istotnie (P < 0,05) różniły się pod względem składu chemicznego. Bielmo uzyskane z ziarna jęczmienia form nieoplewionej i oplewionej, charakteryzowały się niską zawartością lipidów (Rastik — 0,97 i Start — 1,64% SM) i wysokim udziałem błonnika pokarmowego w szczególności frakcji rozpuszczalnej (Rastik — 6,18 i Start — 5,25% SM) i β-glukanów (Rastik — 3,11 i Start — 3,32% SM). Natomiast mąka owsiana otrzymana z ziarna form nieoplewionych i oplewionych była bogata w lipidy (Akt — 3,59 i Kasztan — 3,46% SM). Poziom frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego w tej frakcji był zbliżony do mąki jęczmiennej (Akt — 4,12 i Kasztan — 5,0% SM), z równocześnie niskim udziałem β-glukanów (Akt — 1,59 i Kasztan — 1,47% SM). Mąka otrzymana z formy nieoplewionej obu gatunków była bogatsza w białko (ok.11,00% SM) w porównaniu do mąki uzyskanej z formy oplewionej jęczmienia i owsa (Start — 6,64% SM i Kasztan — 9,47% SM). Rosnący udział błonnika pokarmowego mąki jęczmiennej, otrzymanej z ziarna nieoplewionej odmiany Rastik, w hiper­cholesterolemicznych dietach szczurów, wpłynął na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, jego frakcji LDL i HDL oraz triacylgliceroli. W przypadku udziału mąki z ziarna oplewionej odmiany Start, efektu hipocholesterolemicznego nie zaobserwowano. Wzrost udziału włókna pokarmowego mąki owsianej, uzyskanej z ziarna form nieoplewionej i oplewionej w dietach szczurów, przyczynił się do spadku poziomu cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL. Istotnie silniejszy (P < 0,05) efekt hipocholesterolemiczny wykazywała mąka otrzymana z ziarna odmiany nieoplewionej Akt.

Oceniono jakość i proces starzenia się chleba pszennego ze zróżnicowanym dodatkiem (3, 5, 10% w stosunku do masy mąki pszennej) otrąb i mąki owsianej, uzyskanych z laboratoryjnego przemiału owsa nagiego odmiany Akt. W analizie sensorycznej zarówno chleby z otrębami, jak i mąką owsianą zostały zakwalifikowane do I klasy jakości. Dodatek 3% i 5% otrąb nie wpłynął znacząco na twardość miękiszu w porównaniu z chlebem standardowym, natomiast taka sama ilość mąki owsianej w niewielkim stopniu spowodowała zwiększenie twardości w dniu wypieku. Dodatek otrąb zwiększył zawartość włókna pokarmowego w odniesieniu do standardu. Obecność produktów owsianych w chlebie pszennym wpłynęła także na zwiększenie w nim zawartości oznaczonych makro- i mikro­elementów. Otręby owsiane uzyskane z laboratoryjnego przemiału okazały się bardziej wartościo­wym dodatkiem technologicznym niż mąka owsiana zarówno ze względu na jakość, jak i wartość żywieniową otrzymanych chlebów. Mając na uwadze akceptację konsumentów do praktycznego stosowania zaleca się 5% dodatek otrąb owsianych do wypieku chleba pszennego.

Celem pracy było wykazanie wpływu dodatku substancji tłuszczowych naturalnie występujących w skrobi owsianej na jakość i starzenie się modelowych chlebków (40 g) wypieczonych ze skrobi pszennej i suchego glutenu witalnego. Część skrobi pszennej, w ilości 5, 10, 15 i 20% zastępowano skrobią owsianą. Poczyniono także próby wypieku chlebów pszennych o masie 250 g, w których mąkę pszenną zastępowano skrobią owsianą w ilości 10 i 20% w stosunku do masy mąki. Otrzymane chleby były oceniane w dniu wypieku i podczas 3 dni przechowywania. Wszystkie stosowane dodatki skrobi owsianych do wypieku modelowych chlebków zwiększyły wydajność pieczywa, zmniejszyły stratę wypiekową a także wpłynęły korzystnie na penetrację (twardość) miękiszu, co pozwoliło na utrzymanie ich wysokiej oceny sensorycznej, mimo niewielkiego zmniejszenia objętości. Nie za­obserwowano korzystnego wpływu dodatku skrobi owsianych na jakość chlebów pszennych (250 g).

Materiałem do badań było 7 prób mąki pszennej z dodatkiem rozdrobnionych otrąb owsianych w ilości: 2, 4, 6, 8, 10, 12% w stosunku do mąki. Wypiekano dwa rodzaje ciastek: obwarzanki i precle. Oznaczono w nich zawartość błonnika pokarmowego ogółem oraz jego frakcje: nierozpuszczalną i rozpuszczalną w wodzie. Wyroby oceniano organoleptycznie oraz oznaczono ich twardość (kruchość), wydajność wyrobów i stratę piecową. Zawartość błonnika pokarmowego ogółem wzrosła, przy największym dodatku otrąb, ponad 5-krotnie w obwarzankach i prawie 4-krotnie w preclach. Wyższe dodatki otrąb (10–12%) wpłynęły niekorzystnie na ocenę organo­leptyczną i kruchość obwarzanków. Optymalny udział otrąb w obwarzankach powinien zawierać się w przedziale 6–8%, a dla precli 6–12%. Uzyskane wyniki wskazują, że otręby owsiane mogą być dobrym surowcem wykorzystywanym do wzbogacania w błonnik wyrobów ciastkarskich.

Celem badań była ocena ziarna odmian owsa pod względem cech fizycznych i zawartości niektórych składników chemicznych. Materiał badawczy stanowiło ziarno 4 oplewionych odmian owsa (Dragon, Skrzat, Sławko, Bajka) oraz jednej odmiany nagiej (Akt) pochodzące ze Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian w Jeleniej Górze i Bobrownikach, ze zbioru w 1998 roku. Ziarno ocenianych odmian owsa charakteryzowało się dużą gęstością w stanie zsypnym (odmiany oplewione od 51,7 do 54,6 kg/hl, odmiana naga 66,7 kg/hl). Spośród odmian oplewionych dużą masą 1000 ziaren odznaczał się owies Sławko i Bajka, a małą Skrzat. Odmiana naga Akt miała najmniejszą wartość tej cechy. Zaobserwowano dodatnią zależność pomiędzy gęstością ziarna w stanie zsypnym i zawartością pentozanów rozpuszczalnych oraz pomiędzy masą 1000 ziaren i zawartością skrobi. Badane odmiany owsa miały mało łuski. W owsie oplewionym było jej od 20,3% (Sławko) do 23,7% (Bajka), a w odmianie nagiej (Akt) 1,4%. Stwierdzono, że odmiana Sławko odznaczała się dużą ilością ziarna o grubości powyżej 2,8 mm (47,2%). Ziarno odmiany nagiej Akt było drobniejsze niż odmian oplewionych. W próbce tej odmiany pochodzącej z Jeleniej Góry dużo było ziarna o grubości 2,2-2,5 mm (53,0%), a w próbce z Bobrownik ziarna o grubości poniżej 2,2 mm (85%). Zawartość białka ogółem wahała się u odmian od 12,5 do 14,7%. Statystycznie różnice pomiędzy uzyskanymi dla odmian wartościami średnimi były nieistotne. Podobnie nie wykazano różnic w zawartości skrobi. Na ilość tych składników wpływ miało miejsce uprawy. Próbki pochodzące z Jeleniej Góry zawierały więcej białka (14,1%) i skrobi (52,6%) niż próbki z Bobrownik (odpowiednio 12,9% i 46,0%). W badanym ziarnie było znacznie mniej pentozanów rozpuszczalnych niż nierozpuszczalnych. Dla odmian i miejscowości uprawy nie stwierdzono istotnych różnic w zawartości oznaczanych frakcji pentozanów. Ziarno owsa cechowało się wysoką aktywnością enzymów proteolitycznych (średnie dla odmian od 3,76 do 4,16 jednostki). Stwierdzono, że odmiany nie różniły się pod względem liczby opadania. Próbki pochodzące z Jeleniej Góry miały niższą liczbę opadania niż próbki z Bobrownik (odpowiednio 379 i 416 s). Wykazano ujemną korelację liczby opadania z zawartością białka ogółem.

Na podstawie badań prowadzonych w latach 1994–2002, stwierdzono, że owies nagoziarnisty ze względu na swój skład chemiczny i wartość odżywczą może być stosowany w żywieniu trzody chlewnej na równi z kukurydzą i pszenicą. Owies nagi zawiera w s.m. około: 15% białka ogólnego, 2% włókna surowego i 8% tłuszczu surowego. W porównaniu z pszenicą, kukurydzą i jęczmieniem białko owsa jest bogatsze w lizynę (4,11/16 g N), włókno uboższe w ligninę (1,09%), tłuszcz zawiera porównywalne ilości UFA (ponad 81%). Zawartość b-glukanów (4,38) i fitynianów (0,39) jest wyższa niż w owsie oplewionym. Wartość energetyczna owsa nagiego (16,6 MJ EM/kg) dorównuje pszenicy i kukurydzy. Strawność owsa nagiego jest wysoka — 80% dla substancji organicznej. Udział 55% owsa nagiego w mieszance pełnoporcjowej dla tuczników pozwala na osiągnięcie średnich przyrostów dobowych 855 g (grupa kontrolna z takim samym udziałem jęczmienia 784 g), przy podobnych jak w w grupie kontrolnej wskaźnikach wydajności rzeźnej i nieco większym otłuszczeniu tuszy.

W badaniach prowadzonych w Katedrze Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego oceniano efekty tuczu kurcząt brojlerów mieszankami z różnym udziałem owsa nagiego oraz z dodatkiem enzymów. Określono strawność i wartość energetyczną owsa, przyrost masy ciała brojlerów, zużycie paszy na 1 kg przyrostu, wydajność rzeźną, fizyko-chemiczne i organoleptyczne cechy mięsa, skład chemiczny mięsa oraz zawartość kwasów tłuszczowych i cholesterolu w mięśniach piersiowych kurcząt. Stwierdzono, iż owies nagi jest dobrze trawiony przez kurczęta brojlery a jego strawność wzrasta po dodaniu enzymu b-glukanazy. Enzym ten zwiększa strawność frakcji włókna, na skutek tego zwiększa się wartość energetyczna owsa. Duży udział owsa w mieszance z dodatkiem enzymu poprawia wyniki produkcyjne kurcząt. Owies nie pogarsza wskaźników wydajności rzeźnej oraz cech sensorycznych mięsa, pogarsza natomiast takie cechy jak wodochłonność i termiczny wyciek mięsa. Owies nagi zwiększa w mięśniach brojlerów udział wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA), a zmniejsza zawartość cholesterolu. Ziarno bezłuskiego owsa jest bardzo dobrym komponentem mieszanek dla brojlerów kurzych i może być stosowany z dodatkiem enzymu bez obawy o pogorszenie wyników tuczu. Wyniki badań własnych porównano z doświadczeniami innych ośrodków naukowych oceniających m.in. kanadyjskie, brytyjskie, australijskie odmiany bezłuskiego owsa.

W ścisłym doświadczeniu polowym badano plonowanie owsa nieoplewionego (Akt) i oplewionego (Bajka) uprawianego w siewie czystym i mieszanym na dwóch poziomach nawożenia azotowego 60 i 90 kg na tle obiektu kontrolnego (bez azotu). W ocenie jakościowej plonu określono: zawartość białka ogółem oraz jednostkową wartość energetyczną (MJ/kg) ziarna. Odmiana Bajka charakteryzowała się wyższą o około 46% plennością w porównaniu z odmianą Akt. Plony mieszanki były o 7,4% większe od wartości wyliczonych proporcjonalnie do plonów komponentów w siewie czystym. Najwyższe plony ziarna uzyskano na dawce 90 kg N/ha. Odmiana nieoplewiona (Akt) charakteryzowała się wyższą zawartością białka ogółem oraz lepszą wartością energetyczną (MJ/kg) ziarna. Azot wpłynął korzystnie na wzrost zawartości białka ogółem w ziarnie.

Celem przeprowadzonych badań było określenie własności ochronnych owsa oraz wpływu fazy rozwojowej roślin na plon, a także wartość pokarmową zielonek i kiszonek z owsa. W doświadczeniu I badano wartość ochronną owsa dla wsiewanej lucerny mieszańcowej. Stwierdzono, że uprawa owsa jako rośliny ochronnej, z uwagi na zmniejszoną ilość wysiewu, umożliwia zebranie średniego plonu masy roślinnej. Owies zapewnia wystarczający dopływ promieniowania fotosyntetycznie czynnego do wsiewki lucerny, umożliwiając jej prawidłowy wzrost i rozwój, a w konsekwencji dobre zagęszczenie. W doświadczeniu II zielonkę z przeznaczeniem do zakiszania koszono w trzech fazach rozwojowych roślin, tj. w fazie kłoszenia, mlecznej i mleczno-woskowej dojrzałości ziarna. Opóźnienie terminu zbioru zielonki z owsa z fazy kłoszenia do fazy mleczno-woskowej dojrzałości ziarna powoduje zwiększenie zawartości suchej masy i zmiany w jej składzie chemicznym. Zwiększeniu zawartości skrobi w suchej masie towarzyszy zmniejszenie zawartości białka i NDF. Zielonki z owsa koszone w fazie kłoszenia, mlecznej lub mleczno-woskowej dojrzałości ziarna są dobrym surowcem kiszonkarskim, a sporządzone z nich kiszonki charakteryzują się wysoką jakością. Ze względu na wydajności suchej masy i energii netto (JPM) z ha zaleca się fazę mleczno-woskową dojrzałości ziarna, jako najbardziej optymalną do zbioru zielonki z owsa z przeznaczeniem do zakiszania.