Repozytorium

Na podstawie wyników badań ankietowych z lat 1990–2001, przeprowadzono analizę stabilności plonowania odmian pszenicy ozimej. Do analizy wybrano 11 odmian. Jako środowiska przyjęto poszczególne lata, w których prowadzono badania ankietowe. Na podstawie analizy genotypowo-środowiskowej stwierdzono, że 6 spośród badanych odmian cechowało się stabilnością plonowania, natomiast pozostałe plonowały w sposób niestabilny. Przeprowadzono również ocenę wpływu poszczególnych lat (1990–2001) na uprawę wybranych odmian pszenicy ozimej, jak również wpływ tych lat na interakcję genotypowo-środowiskową (G × E). Przeprowadzono dodatkową analizę interakcji G × E dla wartości „poprawionych” przy zredukowanym wpływie głównych czynników agrotechniczno-glebowych na wysokość plonów. 

Określono teoretyczne i praktyczne efekty hodowli pszenicy ozimej. Wykorzystano wyniki doświadczeń odmianowych Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian (SDOO) i wyniki badań ankietowych gospodarstw rolnych z lat 1986–2001. Zastosowano metodę opartą na ocenie zależności między wiekiem a plonem odmian, bez odnoszenia się do odmiany wzorcowej. Analizowano związek między uzyskiwanymi plonami a rokiem wprowadzenia odmiany do produkcji. Istnieje istotna zależność liniowa plonu pszenicy od wieku uprawianych odmian (czasu jaki upłynął od ich wprowadzenia do uprawy). Wartość średniego efektu hodowlanego 0,69%, czyli 47 kg·ha-1 rocznie, jest zbliżona do wartości uzyskanych przy zastosowaniu metody oceny opartej na wskaźnikach wartości plonotwórczej odmian (41 kg·ha-1), prezentowanej w I części pracy. Czynnik odmianowy w bezpośredni sposób determinował 42% uzyskanego wzrostu plonów, a jego udział zwiększał się. Średni coroczny przyrost plonu w warunkach produkcyjnych ankietowanych gospodarstw, wynikający bezpośrednio z wprowadzania nowych odmian, po uwzględnieniu zróżnicowania dotyczącego nawożenia mineralnego, warunków glebowych i intensywności ochrony chemicznej, wyniósł 40 kg·ha-1.

U pszenicy (Triticum aestivum L.) cechy kłosa mają bezpośredni lub pośredni wpływ na potencjał plonowania rośliny. Niniejsza praca przytacza przegląd literatury światowej dotyczącej uwarunkowania genetycznego najważniejszych cech morfologicznych kłosa, które stały się przed­miotem introgresji i markerami morfologicznymi w wielu programach badawczych i hodowlanych. Są one również wykorzystywane w identyfikowaniu gatunków rodzaju Triticum L., jak też w usta­laniu tożsamości odmian europejskich według konwencji UPOV.

Przedstawiono kształtowanie się jakości ziarna pszenicy jarej w zależności od przedplonów i zróżnicowanego sposobu ochrony roślin. Wykazano, że uprawa pszenicy jarej po grochu siewnym i ziemniaku istotnie zwiększała zawartość białka ogółem w ziarnie, glutenu mokrego, wyrównanie ziarna oraz wartość wskaźnika sedymentacji Zeleny’ego, w odniesieniu do stanowiska, w którym pszenicę wysiewano 1, 2 lub 3-krotnie po sobie. Chemiczne środki ochrony roślin istotnie zwiększały zawartość białka ogółem w ziarnie i glutenu mokrego w pszenicy jarej, w stosunku do obiektów pielęgnowanych mechanicznie.

Przedstawiono plon i jakość ziarna pszenicy jarej w zależności od jej udziału w zmianowaniu. Wykazano, że zwiększony udział pszenicy jarej w zmianowaniu do 75 i 100% istotnie obniżał plon ziarna, w odniesieniu do zmianowania z 25% i 50% udziałem pszenicy. Zniżka ta powodowana była głównie mniejszą obsadą kłosów na 1 m2, masą ziarna z kłosa oraz masą 1000 ziaren. Drugim czynnikiem doświadczenia były sposoby pielęgnowania roślin. Wykazano, że chemiczne środki ochrony roślin zmniejszały o 6,0% straty plonu ziarna pszenicy jarej, w porównaniu z obiektami bez pestycydów. Uprawa pszenicy jarej w monokulturze obniżała zawartość białka ogółem i glutenu mokrego w ziarnie, w stosunku do zmianowania A (25% pszenicy). Zmniejszeniu uległa również wartość wskaźnika sedymentacyjnego Zeleny’ego, a także gęstość i wyrównanie ziarna, w odnie­sieniu do zmianowań A (25% pszenicy) i B (50% pszenicy).

Rośliny dziesięciu odmian pszenicy jarej poddano działaniu suszy glebowej w fazie kłoszenia aż do osiągnięcia około 50% deficytu wodnego w liściu flagowym. Wykazano, że badane odmiany różniły się zdolnością zarówno do unikania, jak i tolerowania odwodnienia. Najwyższą zdolnością do unikania odwodnienia charakteryzowała się odmiana Torka, zaś najmniejszą odmiana Broma. Susza przyspieszyła kwitnienie większości odmian. Obniżenie masy ziaren (o 34%) oraz liczby ziaren z kłosa (o 44%) przyczyniło się do redukcji plonu (o 71%). Największa redukcja dotyczyła ziaren czwartorzędowych (90%), natomiast najmniejsza — pierwszo- i drugorzędowych (33%). Przeprowa­dzone doświadczenia pozwoliły na wyodrębnienie odmian odpornych, średnio wrażliwych i wrażliwych na suszę glebową w fazie kłoszenia.

Zawartość białka jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na właściwości wypiekowe odmian pszenicy. Trzy grupy linii — rekombinantów orkiszu i odmiany Elena badano w latach: 2000, 2001 i 2002 celem określenia związku pomiędzy spektrum elektroforetycznym białek gliadynowych, a procentową zawartością białka ogółem. Linie różniły się między sobą pod względem ω-gliadyn kodowanych chromosomem 1B. W badanych materiałach zidentyfikowano dwa alleliczne bloki białkowe: Gli B1-6 (typ orkiszu) oraz Gli B1-1 (typ Eleny), a także dwie pojedyncze frakcje białkowe: S2 (typ orkiszu) i E2 (typ Eleny). Na podstawie analizy wariancji wykazano, że poziom białka ogółem w liniach zawierających gliadyny orkiszu (Gli B1-6/S2) był istotnie wyższy niż w liniach zawierających frakcje gliadyn typowe dla Eleny (Gli B1-1/E2). Rekombinanty łączące gliadyny orkiszu i Eleny (Gli B1-6/E2) charakteryzowały się pośrednimi, jednakże istotnie różnymi od typów rodzicielskich, wartościami analizowanej cechy użytkowej. Uzyskane wyniki sugerują istnienie związku między procentową zawartością białka ogółem, a zmiennością ω-gliadyn. Potwierdzenie wykazanych zależności na szerszym materiale roślinnym pozwoli wykorzystać zidentyfikowane frakcje gliadyn w charakterze markerów biochemicznych podwyższonej zawartości białka w ziarnie pszenicy.

W latach 1995–1997 badano na rędzinie wpływ trzech terminów siewu (15.09., 30.09., 15.10.) dwu niemieckich odmian orkiszu ozimego (Triticum aestivum ssp. spelta), Bauländer Spelz i Schwabenkorn, szwajcarskiej Loge oraz belgijskiej Rouquin na plon ziarna i jego strukturę. Stwierdzono, że najlepiej zimowały rośliny orkiszu siane w dwu pierwszych terminach. Odmiany Loge i Schwabenorn w mniejszym stopniu zmniejszały plon ziarna wskutek opóźnienia siewu w porównaniu z odmianami Bauländer Spelz i Roquin. Większy plon ziarna orkiszu uzyskano w siewach przeprowadzonych na końcu i w połowie września aniżeli w połowie października.

Badano pięć odmian jęczmienia jarego: dwie browarne (Rasbet i Scarlett) i trzy pastewne (Rataj, Rodion i Rastik). W laboratorium oceniano zdrowotność, zdolność kiełkowania i wigor ziarniaków zaprawianych przy użyciu dwóch rodzajów zapraw: Raxil (substancja aktywna tebukonazol) i Vitavax (karboksyna i tiuram) oraz ziarniaków niezaprawianych (kontrola) ze zbioru w 1999 i 2000 roku. Analiza mykologiczna wykazała liczne zasiedlenie ziarna jęczmienia jarego przez grzyby i bakterie. Większą różnorodność gatunkową grzybów obserwowano na ziarniakach odmian browarnych niż pastewnych. Stwierdzono, że zwykle liczniej zasiedlone były ziarniaki niezaprawiane niż zaprawiane. Liczba kolonii mikroorganizmów na ziarnie kontrolnym wahała się od 131 do 170, a na zaprawianym od 125 do 172 w przeliczeniu na 100 ziarniaków. Wśród obserwowanych grzybów najczęściej występowały: Alternaria alternata, Bipolaris sorokiniana, Penicillium spp., Stemphylium spp. i Cladosporium spp. Zaprawianie ziarna spowodowało spadek porażenia przez grzyby, szczególnie przez B. sorokiniana. Badania laboratoryjne wykazały istotne zróżnicowanie zdolności kiełkowania pomiędzy odmianami oraz ziarnem niezaprawianym i zaprawianym. Zdolność kiełkowania wahała się od 61,8 do 98% w zależności od odmiany i zastosowanego zaprawiania. Zaprawianie ziarna przyczyniło się do wzrostu zdolności kiełkowania i wigoru, wyrażonego długością koleoptyla i długością korzenia pierwotnego oraz suchą masą siewek.

Badano pięć odmian jęczmienia jarego: dwie browarne (Rasbet i Scarlett) i trzy pastewne (Rataj, Rodion i Rastik). W doświadczeniu polowym użyto ziarniaków zaprawianych przy użyciu dwóch rodzajów zapraw: Raxil (substancja aktywna tebukonazol) i Vitavax (karboksyna i tiuram) oraz niezaprawianych (kontrola) ze zbioru w 1999 i 2000 roku. Wschody roślin i plon ziarna oceniano w latach 2000 i 2001 na poletkach o powierzchni 10 m2. Wschody polowe kształtowały się na średnim poziomie w obydwu latach badań. Wyższe wschody obserwowano u odmian browarnych niż pastewnych, ale różnice pomiędzy badanymi odmianami były niewielkie. Plonowanie jęczmienia uzależnione było w dużej mierze od warunków pogodowych panujących w czasie wegetacji oraz od właściwości odmianowych. Plon ziarna z poletka uzyskany w roku 2000 był dwukrotnie wyższy niż w roku 2001 dla wszystkich badanych odmian. Wystąpiła niewielka tendencja wzrostu plonu po zastosowaniu zaprawiania, szczególnie przy użyciu zaprawy Vitavax.

W ziarnie jęczmienia jarego (odmian Rodos, Rambo, Start) z dwuletniego doświadczenia polo­wego badano wpływ systemu uprawy (monokultura, płodozmian) na zawartość składników ograniczających wartość paszową ziarna, tj. włókna surowego i jego frakcji. Stwierdzono, że system uprawy oraz rok zbioru roślin wpływa na poziom oznaczanych czynników antyżywieniowych. Nie stwierdzono wyraźnych różnic odmianowych dla zawartości oznaczanych składników. W przypadku płodozmianu obserwowano wzrost koncentracji włókna surowego i wszystkich jego frakcji.

W latach 1999–2001 oceniono wartość browarną 353 odmian i rodów hodowli krajowej. Oceniane ziarno pochodziło z doświadczeń przedwstępnych i wstępnych w każdym roku z trzech miejscowości. Oszacowano współczynniki genetycznego uwarunkowania dla: masy 1000 ziaren, celności, zawartości białka ogółem, a po wysłodowaniu ziarna dla: białka ogółem w słodzie, białka rozpuszczalnego, liczby Kolbacha, ekstraktywności, lepkości brzeczki, siły diastatycznej i końcowego stopnia odfermentowania. Wpływ czynników środowiskowych był najwyższy dla procentowej zawartości białka i lepkości brzeczki. Odziedziczalność cech była wysoka dla masy 1000 ziaren, siły diastatycznej i zawartości białka rozpuszczalnego. Określono korzystne i niekorzystne z punktu widzenia hodowlanego korelacje pomiędzy analizowanymi cechami użytkowymi. Otrzymane wyniki badań wskazują na istotny wpływ genotypu i środowiska na wartość browarną jęczmienia jarego.

Badano wartość siewną nasion trzech kolejnych generacji pszenżyta ozimego odmian Bogo i Presto reprodukowanych w trzech punktach badawczych (Lublin, Olsztyn, Sandomierz). Doświadczenie prowadzono w latach 1997–2000 z zachowaniem izolacji przestrzennej. Jako kontrolę wysiewano co roku materiał wyjściowy przechowywany w przechowalni długoterminowej Banku Genów w Radzikowie. Analizowano zdolność kiełkowania nasion i wigor oceniany za pomocą dwóch cech: długości części pędowej siewki i suchej masy siewki. Obie odmiany różniły się istotnie zdolnością kiełkowania. Pod względem wigoru nie stwierdzono zróżnicowania. W wyniku trzyletniej reprodukcji wartość siewna pszenżyta ozimego nie pogorszyła się.

Badano odporność na fuzariozę kłosa linii somaklonalnych (pokolenia R1–R3) pszenżyta ozimego uzyskanych z 20 genotypów wyjściowych. Kłosy inokulowano izolatami Fusarium culmorum. Stwierdzono istotne zróżnicowanie nasilenia fuzariozy kłosa pomiędzy genotypami wyjściowymi. Zaobserwowano istotne różnice w reakcji pomiędzy liniami somaklonalnymi uzyskanymi z różnych genotypów wyjściowych, co było rezultatem zróżnicowania tych genotypów, oraz liniami uzyskanymi z różnych kalusów tego samego genotypu wyjściowego. Obserwowano niewielkie różnice pomiędzy średnim nasileniem fuzariozy kłosa dla kolejnych pokoleń linii somaklonalnych, co wskazywało na stabilność reakcji tych linii. Tym niemniej, dla kilku linii somaklonalnych średnie nasilenie choroby malało lub rosło w kolejnych pokoleniach zbliżając się do reakcji genotypu wyjściowego. Uzyskane wyniki wskazują, że możliwa jest trwała poprawa odporności genotypu dzięki wykorzystaniu zmienności somaklonalnej.

W potomstwach czterech mieszańców F1 tetraploidalnych form pszenżyta (2n = 28) z żytem tetraploidalnym (4n = 28), liczących łącznie 128 roślin, otrzymano jedynie dwie rośliny żyta 4n. Pozostałe rośliny były pszenżytem, tetraploidalnym z wyjątkiem jednego osobnika z 38 chromo­somami. Dokładnie zanalizowano metodą Giemsy liczbę chromosomów żyta i pszenicy u 57 roślin, w tym u 32 uzyskanych z kontrolowanego samozapylenia pokolenia F1. Ponad 90% roślin pszenżyta miało pełny zestaw 14 chromosomów pszenicy, w pozostałych jeden lub dwa z nich były zastąpione przez chromosomy żyta. Brak było form substytucyjnych z większym udziałem chromosomów żyta, nie wykryto też międzygenomowych translokacji chromosomowych innych niż obecne w formach rodzicielskich. W odniesieniu do teoretycznego rozkładu zmienności, zbudowanego przy założeniach o niezależnej segregacji dla par homoeologów pszenica-żyto i o równych szansach przeżycia wszystkich typów gamet i zygot, częstość roślin w klasie z 14 chromosomami pszenicy była ponad 16000 razy za wysoka. Możliwy wpływ apomiksji w połączeniu z błędem identyfikacji F1 był wyklu­czony w związku z normalną segregacją markerowego chromosomu 1R żyta z nietypowym układem prążków. Przy względnie wysokiej płodności mieszańców F1, w granicach 40–45 ziaren z kłosa, nie można było wytłumaczyć nadreprezentacji pszenżyta z całym zestawem chromosomów pszenicy jedynie selekcją zygot i gamet. Wskazuje to na grupową segregację mejotyczną chromosomów psze­nicy zamiast zakładanej niezależnej segregacji losowej. Niska frekwencja typów żytnich mogła mieć związek z samoniezgodnością i odpornością na jej wpływ tylko genotypów z kompletnym (lub prawie kompletnym) genomem pszenicy.

Celem pracy była ocena bezpośredniego i pośredniego wpływu 6 cech na plon rodów i mieszańców żyta ozimego badanych w doświadczeniach odmianowych (wstępnych-zespołowych) w 1999 i 2000 roku. Badanymi cechami były: wysokość roślin, wyrównanie, termin kłoszenia, zdol­ność pylenia, odporność na wyleganie i rdzę brunatną. Ocenie poddano łącznie 112 obiektów (po 56 w każdym roku) w 7 miejscowościach. Analizę ścieżkową przeprowadzono w oparciu o współczyn­niki korelacji genotypowych pomiędzy badanymi 7 cechami. Analiza ścieżkowa wykazała wysokiej wartości ujemne efekty bezpośrednie P27(1999) = -1,701 i P27(2000) = -0,988 pomiędzy plonem a pyle­niem kwiatostanów. Efekty te w istotny sposób wzmacniały współczynniki korelacji genotypowych pomiędzy plonem a pyleniem żyta w czasie kwitnienia w dwóch latach rG(1999) = -0,43* i rG(2000) = -0,71**. Natomiast dodatnie korelacje genotypowe pomiędzy wyrównaniem a plonem; rG(1999) = 0,23, rG(2000) = 0,47** były osłabione przez silnie ujemne efekty bezpośrednie P47(1999) = -0,885 i P47(2000) = -0,454. Stwierdzono również wysokie wartości współ­czynników determinacji liniowej R2(1999) = 90,8% i R2(2000) = 63,1%.

Badania przeprowadzono w latach 1992–1994 na parcelach wypełnionych różnymi glebami pobranymi z pól należących do pięciu kompleksów rolniczej przydatności gleb. Największe plony ziarna żyta uzyskano na glebach pochodzących z kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego. Tylko w roku o mniej korzystnych warunkach dla wzrostu żyta najwyższe plony uzyskano na kompleksie pszennym dobrym. Wysoki plon ziarna uzyskiwano z łanów charakteryzujących się wyższym odsetkiem roślin rozkrzewionych. Cechy struktury plonu kłosa żyta zależały przede wszystkim od wysokości pędów, natomiast w niewielkim stopniu zależały od stopnia rozkrzewienia rośliny.

Długoterminowe przechowywanie nasion rzepaku ozimego rozpoczęto w 1987 roku. Nasiona o zwartości wody około 8% umieszczono w pojemnikach szklanych typu” Twist „, zamkniętych przy pomocy pompy próżniowej w komorze o temperaturze 1°C. Po 15 latach przechowywania najwyższy indeks zachowania zdolności kiełkowania stwierdzono u odmian SV 7473/73 — 94, Erra — 93, Ridana — 92 i Parapluje — 91.

W pracy przedstawiono rolę elementów struktury plonu w kształtowaniu plonu nasion rzepaku jarego chronionego i niechronionego przed szkodnikami uprawianego przy różnym poziomie nawożenia azotem. W ocenie związku pomiędzy plonem nasion a komponentami wykorzystano analizę współczynników ścieżek. Ochrona rzepaku jarego przed szkodnikami uratowała średnio 5,9 dt nasion z 1 ha. Nie stwierdzono, aby zwiększenie poziomu nawożenia azotem zwiększało regenerację przez rzepak jary uszkodzeń owadzich. Rzepak zareagował istotnym przyrostem plonu nasion do najwyższej dawki azotu. Efektywność 1 kg azotu była największa w zakresie dawek do 80 kg·ha-1. Przekroczenie tego poziomu obniżyło aż 2-krotnie efektywność 1 kg N. Plon rzepaku chronionego przed szkodnikami owadzimi był dodatnio skorelowany z liczbą łuszczyn na 1 m2 i liczbą nasion w łuszczynie oraz ujemnie z masą 1000 nasion. W rzepaku niechronionym główną rolę w kształto­waniu plonu odgrywała liczba nasion w łuszczynie. Przy niskim poziomie odżywienia azotem (dawka £80 kg·ha-1) plon nasion rzepaku jarego kształtowały wszystkie jego składowe (w przypadku masy 1000 nasion współczynnik ścieżki był ujemny). Przy wysokim poziomie nawożenia (120–160 kg N·ha-1) bezpośredni wpływ na plon nasion rzepaku jarego miała tylko liczba nasion w łuszczynie.

Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 1999–2001, w Rolniczym Zakładzie Doświad­czalnym Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Błoniu-Topoli. W badaniach uwzględ­niono pięć odmian kukurydzy: Janna, Dragon, Mieszko, LG 2244 i Costella oraz cztery gęstości siewu; 70, 90, 110 i 130 tys. ziaren/ha. Strukturę plonu określano na 10 kolbach każdego poletka. W oparciu o metodykę zaprezentowaną przez Rudnickiego (2000), dokonano oceny wpływu elementów plonowania na bezwzględne (dt/ha) i względne (%) różnice plonów ziarna w stosunku do najmniejszej obsady i najniżej plonującej odmiany. Lepsze plonowanie kukurydzy w warunkach zwiększonej obsady wynikało ze wzrostu liczby kolb. Z tego tytułu plon ziarna zwiększył się (średnio dla obsad: 86, 105 i 123 tys. roślin/ha) o 11,6 dt/ha tj. o 12,4%. Zmniejszająca się w tych warunkach liczba ziaren w kolbie i masa 1000 ziaren powodowały obniżenie plonu ziarna odpowiednio o 2,1 i 1,1 dt/ha (o 2,3 i 1,1%). Większy plon ziarna czterech odmian kukurydzy (średnio o 17,6 dt/ha, tj. o 20,6%) w stosunku do plonu Janny, był spowodowany większą liczbą ziaren w kolbie — przyrost o 9,8 dt/ha (o 11,5%), lepszą dorodnością ziarna — o 4,0 dt/ha (o 4,7%) oraz przez większą liczbę kolb — przyrost o 3,8 dt/ha (o 4,4%). Udział poszczególnych elementów w kształtowaniu przyrostu plonu odmian był różny. Mała liczba ziaren w kolbie u odmiany Dragon i niska masa 1000 ziaren u odmiany Mieszko obniżały przyrost plonu ziarna tych odmian.

Analizę stabilności oparto na danych pochodzących z badań ankietowych, indywidualnych gospodarstw rolniczych z lat 1986–2001 prowadzonych przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie. Spośród 143 występujących w ankietach odmian ziemniaka wybrano 9 uprawianych przez wszystkie 16 badanych lat. Jako środowiska do analizy wzięto poszczególne lata badań. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, że cztery spośród badanych odmian są stabilne, natomiast pozostałe to odmiany niestabilne i nieprzewidywalne. Ustalenie odmian stabilnych ma duże znaczenie przy budowaniu wzorców do analiz porównawczych. Analizę stabilności wykonano za pomocą programu komputerowego SERGEN 3.

Na podstawie wyników badań ankietowych z lat 1986–2001 przeprowadzono analizę postępu hodowlanego w produkcji ziemniaka, w grupie gospodarstw produkcyjnych. Zastosowano zmodyfi­kowaną metodę Feyerherma. Wykazano wyraźny wzrost efektu hodowli w praktyce rolniczej. Potencjał plonotwórczy, możliwy do wykorzystania poprzez optymalizację struktury odmian, jest znaczący. Postęp hodowlany nie idzie w parze z poprawą agrotechniki. Stąd też efekty postępu hodowlanego przyczyniają się jedynie do stabilizacji poziomu plonów. Wykorzystanie potencjału plonotwórczego odmian ziemniaków w badanych gospodarstwach jest niezadowalające. Najlepiej wykorzystywany jest potencjał plonów odmian średnio późnych i późnych.

Dwadzieścia cztery genotypy ziemniaka, uzyskane z programu syntezy materiałów wyjściowych dla hodowli ziemniaka przydatnego do przetwórstwa na chipsy oraz cztery odmiany o zróżnicowanej przydatności do przetwórstwa na chipsy zostały ocenione w Młochowie, w latach 1999–2001 pod względem zawartości skrobi i barwy chipsów. Zbiorcze analizy wariancji wykazały istotne zróżnicowanie między genotypami i latami badań dla wszystkich rozpatrywanych cech. Stwierdzono również znaczne różnice między genotypami pod względem ich interakcji z latami. Zidentyfikowano trzy rody (M-62705, M-62724 i M-62774) łączące cechy jasnej i stabilnej barwy chipsów (po przechowaniu bulw w niskiej temperaturze) z podwyższoną i stabilną zawartością skrobi. Stwierdzono średnio wysokie, istotne zależności między średnimi genotypowymi a badanymi parametrami stabilności: „wariancją stabilności” Shukli (S2i) i współczynnikiem zmienności (V%) w odniesieniu do barwy chipsów. Nie stwierdzono natomiast takiego związku w przypadku zawar­tości skrobi.

W latach 1981–1992 w Oddziale Naukowo-Badawczym Instytutu Ziemniaka w Jadwisinie przeprowadzono badania dotyczące długości okresu spoczynku bulw ziemniaka w pięciu seriach odmian. Łącznie przebadano 9 odmian średnio wczesnych i 14 odmian późniejszych. Długość okresu spoczynku określano 3 metodami: —liczbą dni upływających od tuberyzacji polowej bulw do skiełkowania 80% bulw, —liczbą dni upływających od umownie przyjętej „daty zerowej” do skiełkowania 80% bulw, —datą kalendarzową skiełkowania 80% bulw. Na podstawie tych danych opracowano 9-stopniową skalę określania długości okresu spoczynku, gdzie 1 — oznacza spoczynek najkrótszy, a 9 — spoczynek najdłuższy. Stopnie: 1–3 określały spoczynek krótki, 4–6 średni, a stopnie: 7–9 spoczynek długi. Każdemu ze stopni odpowiada określona data zakończenia spoczynku.

Badania nad skutecznością biologicznego działania zaprawy prowadzono w latach 1999–2001 w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Oddział w Boninie oraz gospodarstwie indywidualnym w Niekłonicach k. Koszalina. Zalecana dawka Prestige 290 FS (pencykuron + imidachlopryd) po wykonaniu wcześniejszych badań wynosi — 75 ml/100 kg bulw w ochronie ziemniaków jadalnych i dla przetwórstwa oraz 100 ml/100 kg bulw w ochronie plantacji nasiennych. Uzyskane wyniki badań wykazały wysoką skuteczność zaprawy w ochronie bulw przed rizoktoniozą i szkodnikami. Zaobserwowano pozytywny wpływ zaprawy na wschody ziemniaka, średnia dla kontroli bez zaprawiania 89% wschodów, Prestige 290 FS w dawce 100 ml — 95% wschodów. Wyliczony indeks porażenia bulw przez rizoktoniozę wynosił na kontroli 33,8%, natomiast na kombinacji z zaprawianiem 3,2% bulw z objawami ospowatości. Najlepsze efekty zwalczania stonki ziemnia­czanej uzyskano na kombinacji z zaprawianiem. Intensywność żerowania stonki wyrażona procentem zniszczenia blaszki liściowej (ZBL%) wynosiła na kombinacji Prestige 290 FS w dawce 100 ml/100 kg bulw — 1,5%, natomiast na kontroli 19,3% ZBL. Wyniki badań zaprawy Prestige 290 FS wykazały także wysoką skuteczność w ochronie bulw przed uszkodzeniami powodowanymi przez larwy drutowców (Elateridae), na kombinacji kontrolnej średnio obserwowano 12% bulw uszkodzonych, natomiast przy zaprawianiu 1% bulw.

Za pomocą analizy regresji określono zależności między stopniem zachwaszczenia plantacji ziemniaka a plonem ogólnym i handlowym bulw, uzyskanym w latach 1996–1998 w doświadczeniu polowym na glebie wytworzonej z piasków gliniastych lekkich, kompleksu żytniego dobrego. Schemat i warunki badań zamieszczono w części I pracy. Stwierdzono istotną zależność plonu ogólnego i handlowego bulw od świeżej i suchej masy chwastów oznaczanej przed zbiorem bulw. W każdej metodzie pielęgnowania związek pomiędzy spadkiem plonu ogólnego i handlowego a wzrostem zawartości suchej masy chwastów miał charakter paraboliczny, 2°. Powietrznie sucha masa chwastów okazała się dokładniejszym miernikiem, wyznaczającym ich wartości progowe w uprawie ziemniaka niż świeża masa, czy liczba chwastów.

Wyniki badań pochodzą z doświadczenia polowego przeprowadzonego w latach 1996–1998 na glebie wytworzonej z piasków gliniastych lekkich, kompleksu żytniego dobrego. Założono je metodą losowanych podbloków w 3 powtórzeniach. Badano trzy czynniki: I — technologie uprawy: a) tradycyjna technologia — jako obiekt kontrolny, b) z osłoną z folii polietylenowej, c) z agrowłókniną polipropylenową, d) z podwójną osłoną z agrowłókniny i folii polietylenowej; II — sposoby pielę­nacji ziemniaka: a) mechaniczna, b) mechaniczno-chemiczna z preparatem Afalon 50 WP w ilości 2 kg·ha-1, c) z herbicydem Racer 25 EC w dawce 2 l·ha-1, d) z mieszaniną herbicydów Afalon 50 WP + Command 480 EC w ilości 1 kg + 0,2 l·ha-1; III — odmiany ziemniaka: Aster i Drop. W okresie wegetacji obserwowano pokrycie gleby roślinami uprawnymi i chwastami oraz uszkodzenia roślin powodowanych przez herbicydy. Mechaniczno-chemiczne sposoby zwalczania chwastów przyczyniły się do istotnego ograniczenia chwastów jedno- i dwuliściennych oraz zwiększenia stopnia pokrycia gleby przez rośliny uprawne w porównaniu z pielęgnacją mechaniczną. Stosowanie osłon w uprawie ziemniaka wpłynęło na zwiększenie fitotoksycznych objawów na roślinach uprawnych; przy czym technologie z zastosowaniem agrowłókniny bądź folii, jako okrywy, okazały się bezpieczniejsze niż technologia pod podwójną osłoną z agrowłókniny i folii polietylenowej.

Wyniki badań pochodzą z doświadczenia polowego przeprowadzonego w latach 1996–1998 na glebie wytworzonej z piasków gliniastych lekkich, kompleksu żytniego dobrego. Schemat badań podano w I części pracy. Oznaczono świeżą i powietrznie suchą masę chwastów, liczbę chwastów jedno- i dwuliściennych oraz ich skład florystyczny w trzech terminach: przed i po zwarciu rzędów oraz przed dojrzeniem ziemniaka. Świeżą i suchą masę chwastów najefektywniej ograniczała pielęgnacja mechaniczno-chemiczna z użyciem herbicydu Afalon 50 WP, która wykazała dużą skuteczność w eliminowaniu chwastów jednoliściennych oraz niektórych dwuliściennych, takich jak: Centaurea cyanus, Stellaria media, Anagalis arvensis. Zastosowanie mieszaniny preparatów Afalon 50 WP + Command 480 EC okazało się z kolei skuteczne w ograniczeniu szerokiego spektrum chwastów dwuliściennych, takich jak: Chenopodium album, Raphanus raphanistrum, Vicia tetrasperma, Cirsium arvense, Galeopsis tetrahit, Spergula arvensis, Veronica hederaefolia, Myosotis arvensis.

W nowoczesnych przechowalniach ziemniaki mogą być przechowywane w pryzmie o wysokości 5 m. W dolnej części pryzmy występują duże siły ściskające, które powodują deformacje i uszko­dzenia ciśnieniowe widoczne po okresie przechowywania. W doświadczeniu analizowano efekt sił ściskających na powstawanie strat. Ziemniaki 4 odmian: Danusia, Mila, Kuba i Triada były ściskane w pojemnikach (prasach), które symulowały pryzmę ziemniaków o wysokości 2,5 m (pojemnik A) i 5,0 m (pojemnik B) oraz w pojemniku C bez naporu (kontrola). Pojemniki z otworami do wietrzenia ziemniaków były umieszczone w komorze przechowalni, w której utrzymywana była temperatura rekomendowana dla ziemniaków jadalnych (4°C). Po 7 miesiącach przechowywania oceniane były: ilość odcisków, powierzchnia największego odcisku, ubytki naturalne i długość kiełków. Uszko­dzenia ciśnieniowe były obserwowane na bulwach wszystkich badanych odmian. Średnia powierzchnia największego odcisku w pojemniku B wyniosła 413 mm2, a w pojemniku A 328 mm2. Ubytki naturalne najniższe były w pojemniku B i różniły się istotnie od kontroli i pojemnika A. Długość kiełków występujących na odmianach umieszczonych w pojemniku B była istotnie największa i średnio dla 4 odmian wyniosła 12,8 mm. W pojemniku kontrolnym długość kiełków wyniosła 9,8 mm. Ciemnienie miąższu pod uszkodzeniami nie wystąpiło w żadnym przypadku bezpośrednio po przechowaniu i po dodatkowych 4 dniach.

W latach 1999–2001 oceniano wpływ podkiełkowywania bulw, stosowania oleju mineralnego oraz trzech metod niszczenia naci na porażenie bulw ziemniaka parchem zwykłym oraz ospowatością. Doświadczenie przeprowadzono na dwóch średnio wczesnych odmianach ziemniaka: Mila i Balbina, w rejonie Bonina k/Koszalina. Warunki meteorologiczne panujące w okresie wege­tacji w badanych latach były różne. Zarówno wielkość, jak i rozkład opadów oraz temperatura gleby wpłynęły na zróżnicowane porażenie bulw ocenianymi chorobami. Zaobserwowano ponadto, że podkiełkowywanie bulw w sposób istotny wpływało na zwiększenie liczby bulw ze sklerocjami (ospowatość) oraz ograniczało porażenie bulw parchem zwykłym. Stosowanie podczas wegetacji oleju mineralnego zwiększało udział bulw z ospowatością, ograniczało porażenie parchem zwykłym oraz zmniejszało udział bulw zdrowych (bez objawów chorób) w plonie. Natomiast nie stwierdzono istotnego wpływu stosowanych zabiegów niszczenia naci na porażenie bulw ocenianymi chorobami.

W pracy zaprezentowano wstępną ocenę stabilności odporności na zarazę ziemniaka (Phytophthora infestans) dla grupy 22 polskich odmian ziemniaka. Badane odmiany były zróżni­cowane pod względem odporności, wczesności i pochodzenia. Ocenę stabilności prowadzono w latach 2001–2002 w warunkach naturalnej silnej presji infekcyjnej w czterech miejscowościach w Polsce centralnej i południowo-wschodniej. Po przeprowadzeniu obserwacji polowych obliczono wskaźnik tempa szerzenia się choroby (rAUDPC) dla każdej odmiany. Polową ocenę odporności uzupełniono oceną porażenia sztucznie inokulowanych odciętych listków. Stwierdzono, że na tempo szerzenia się choroby istotny wpływ miały testowane czynniki (genotyp, lata, miejscowości), a także interakcja genotyp ´ środowisko. Aby ocenić stabilność reakcji badanych odmian posłużono się trzema parametrami statystycznymi. Pozwoliły one wyróżnić cztery grupy odmian o zróżnicowanej stabilności. W grupie odmian o najbardziej stabilnej reakcji znalazły się odmiany Jasia i Klepa (odporne wg badań COBORU) oraz Hinga i Bzura (wysoko odporne wg COBORU). Na uwagę zasługuje odmiana Jasia, która charakteryzowała się największą stabilnością (bardzo niska wariancja stabilności), a w testach listkowych nie stwierdzono porażenia w obu latach badań.

Eksperyment polowy przeprowadzono w latach 1993–1996 w Rolniczym Zakładzie Doświad­czalnym w Zawadach, na glebie kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego, metodą split-block. Badano oddziaływanie dwóch czynników: masy przyorywanego międzyplonu wsiewki (resztki pożniwne, cała biomasa) oraz różnych form nawożenia organicznego (kontrola bez nawożenia organicznego, obornik, międzyplon wsiewka: koniczyna czerwona, lucerna chmielowa, życica wielokwiatowa, koniczyna czerwona + życica wielokwiatowa, lucerna chmielowa + życica wielokwiatowa) na koncentrację suchej masy i makroskładników w korzeniach i liściach buraka cukrowego. W opraco­waniu porównano także wpływ obornika z oddziaływaniem międzyplonów na zawartość suchej masy i makroskładników w buraku cukrowym. Użyźnianie stanowiska całą biomasą międzyplonów, w stosunku do resztek pożniwnych, spowodowało istotny spadek zawartości suchej masy w korzeniach i liściach, a istotny wzrost koncentracji azotu ogółem i potasu w korzeniach i liściach oraz wapnia w liściach buraka cukrowego. Niezależnie od masy przyorywanego między­plonu, formy nawożenia organicznego, w większości przypadków zwiększyły zawartość suchej masy, azotu ogółem, potasu, wapnia i sodu w korzeniach i liściach, fosforu w korzeniach oraz magnezu w liściach buraka cukrowego. Oddziaływanie resztek pożniwnych i całej biomasy międzyplonów wsiewek, w porównaniu z obornikiem, na koncentrację suchej masy, azotu ogółem i potasu w korzeniach i liściach, a także zawartość wapnia, magnezu i sodu w liściach buraka cukrowego było istotnie zróżnicowane.

Badania prowadzono w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, w komo­rach klimatycznych. Czynnikiem I rzędu były dwa genotypy łubinu: Bardo — forma tradycyjna i Katon — forma samokończąca, a czynnikiem II rzędu zróżnicowana wilgotność gleby: 30%, 50% i 70% polowej pojemności wodnej. Zmniejszenie zawartości wody w glebie silnie ograniczało rozwój i plonowanie łubinu. Najsłabiej plonował łubin odmiany Katon uprawiany w warunkach najmniejszej wilgotności gleby (30% ppw), a najlepiej odmiany Bardo w warunkach optymalnej wilgotności - 70% ppw. Obniżka plonu nasion uzyskanego z roślin rosnących w warunkach niższej wilgotności gleby wynikała z mniejszej obsady strąków na roślinie i mniejszej liczby nasion na roślinie. Samokończąca forma łubinu białego — Katon była bardziej wrażliwa na suszę niż odmiana tradycyjna — Bardo.

W badaniach przeprowadzonych w latach 1999–2000 porównano plon, zawartość składników organicznych i wartość odżywczą białka zielonki dwóch nowych, długogłówkowych rodów koniczyny czerwonej (9 i 84) z wzorcową odmianą Nike. Plon zielonki odmiany Nike w pierwszym roku użytkowania wynosił 16,3 kg/m2, a w drugim 10,1 kg/m2. Nowe rody plonowały istotnie niżej, a plon ich stanowił średnio 85% plonu odmiany Nike w pierwszym roku użytkowania i 61% w roku następnym. Zielonka rodów charakteryzowała się większym udziałem liści (46,6% i 51,8%) w porównaniu z odmianą Nike (44,2%). Zawartość białka ogółem w liściach rodów była podobna jak u odmiany Nike (odpowiednio 24,2%, 23,9% i 23,5%), a w łodygach nieco większa u rodów (12,3% i 13,7%) niż u odmiany Nike (11,5%). Liście koniczyny były bogatszym źródłem aminokwasów egzogennych (EAAI 70,4–70,8) niż łodygi (EAAI 53,7–59,4), co znalazło odbicie w wartości odżywczej białka tej frakcji roślin. Stwierdzono ścisłą ujemną zależność pomiędzy rocznym plonem zielonki i średnią zawartością białka oraz dodatnią pomiędzy rocznym plonem zielonki i zawartością lizyny.

Na podstawie wybranych 91 pozycji polskiej i zagranicznej literatury dokonano przeglądu cech biologicznych pod względem ich wpływu na wartość gazonową i nasienną wiechliny łąkowej. Uwzględniono też zjawisko apomiksji u tego gatunku, która według wielu autorów zawęża zmienność cech biologicznych i ma wpływ na ich odziedziczalność. Omówiono kryteria oceny ogólnego wyglądu estetycznego trawnika wiechliny łąkowej w zależności od barwy, smukłości i delikatności liścia oraz zdolności zadarniania oraz powolności odrastania roślin. Przedstawiono zależności pomiędzy zdolnością reprodukcyjną a ulistnieniem pędów generatywnych, strukturą kwiatostanu i masy tysiąca nasion, a także cechami fenologicznymi. Na wartość gazonową i plon nasion znaczny wpływ ma odporność na rdze, mączniak prawdziwy i plamistość liści. Dodatkowo uwzględniono problem wpływu głównych cech użytkowych, takich jak: ogólny aspekt estetyczny trawnika i plon nasion na wartość trawnikowo-nasienną (gospodarczą) wiechliny łąkowej.

Odporność wiechliny łąkowej (Poa pratensis L.) na brunatną plamistość powodowaną przez Drechslera poae (Baudys) Shoemaker jest jednym z głównych celów hodowli nowych odmian tego gatunku. Prowadzone badania wykazały istotną współzależność między podatnością wiechliny łąkowej na zakażenie D. poae a wzrostem roślin. Rośliny inokulowane grzybem i wykazujące objawy choroby były średnio o 10 cm wyższe od roślin kontrolnych. Odrosty roślin porażonych mierzone dwa tygodnie po koszeniu były średnio o 17 cm dłuższe niż mierzone równolegle odrosty roślin kontrolnych. Wyniki zostały potwierdzone metodą analizy korelacji. Nie stwierdzono istotnej współzależności między podatnością roślin na brunatną plamistość a szerokością blaszki liściowej.

W Polsce i na świecie istnieje bardzo duże zapotrzebowanie na dobrej jakości nasiona traw pastewnych i gazonowych. Dlatego zdolność do wydawania wysokiego plonu nasion oraz odporność na choroby są obecnie jednym z ważniejszych czynników determinujących wprowadzenie nowych odmian do produkcji. Zastosowanie właściwej technologii uprawy, czyli Integrowanej Produkcji Roślinnej daje gwarancję stabilności plonów. Integrowana Ochrona Roślin jest bardzo ważną częścią Integrowanej Produkcji Roślinnej. W pracy przedstawiono przegląd literatury dotyczącej celowości stosowania środków ochrony roślin na plantacjach nasiennych traw.

Przeprowadzone badania obejmowały polowe doświadczenie ścisłe, założone metodą losowanych bloków, w latach 1997–1998. Celem badań było porównanie wpływu różnej rozstawy sadzenia roślin na wielkość i wartość handlową plonu oraz ważniejsze cechy jakościowe surowca tytoniu odmian Wiślica, Wisana, Wika i Wiecha. Analiza cech jakościowych liści polegała na oznaczeniu procentowej zawartości węglowodanów rozpuszczalnych w wodzie i białka właściwego oraz treściwości liści i udziału nerwu głównego. Zastosowane czynniki, uwzględniające przyjęcie różnych rozstaw sadzenia wywarły istotny wpływ na wysokość plonowania roślin i jakość liści tytoniu Virginia. Rośliny wysadzane w rozstawie 70 x 40 cm osiągnęły wyższy plon i wartość handlową liści w stosunku do roślin uprawianych w rozstawie 90 x 40 cm. Szersza rozstawa roślin (90 x 40 cm) korzystnie wpłynęła na jakość liści, wyrażoną większą zawartością węglowodanów, a mniejszą ilością białka. Na podstawie wyników doświadczenia własnego w obrębie tytoniu Virginia można wytypować do uprawy dwie odmiany Wiślica i Wika, odznaczające się najkorzystniejszymi parametrami, dotyczącymi wysokości plonowania i jakości surowca.

Withania somnifera, subtropikalna roślina z rodziny Solanaceae, jest bardzo interesującym gatunkiem leczniczym. W rejonach naturalnego występowania, a zwłaszcza w Indiach, od wieków wykorzystuje się jej korzeń (Radix Withaniae) jako środek pobudzający siły życiowe, działający tonizująco, przysparzający energii witalnej, zwiększający odporność na choroby i niekorzystny wpływ otoczenia. Doświadczenia uprawowe, przeprowadzone w szklarni SGGW w Ursynowie w latach 1997–1999, miały potwierdzić bądź obalić hipotezę, że obserwowany w Indiach brak reakcji witanii na azot nie jest wynikiem znikomego zapotrzebowania gatunku na ten składnik, lecz że powoduje go nieodpowiedni odczyn gleb, na których roślina jest uprawiana. W doświadczeniu podłoże stanowił substrat torfowy doprowadzony do pH 5, 6 i 7. Zawartość azotu w podłożu, przy każdej wartości pH, w zależności od kombinacji wynosiła: 100, 200, 300, 350 oraz 400 mg/dm3, przy stałych zawartościach fosforu i potasu (odpowiednio 80 i 300 mg/dm3). Otrzymane wyniki wyraźnie wskazują na to, że Withania somnifera jest gatunkiem preferującym kwaśny odczyn gleby. Najwyższy plon ziela i korzeni, a także zawartość i plon witaferyny A wydały rośliny uprawiane na podłożu o pH 5, które pobrały istotnie więcej składników mineralnych (azotu, potasu i fosforu) aniżeli uprawiane w wyższych wartościach pH. Withania somnifera jest gatunkiem azotolubnym, a brak wzrostu plonu surowca przy wzrastającym nawożeniu azotowym obserwowany w Indiach, nie jest wynikiem małego zapotrzebowania rośliny na ten składnik, ale nieodpowiedniego pH gleb, na których roślina jest tam uprawiana (7,5–8).

Emerytowany profesor Akademii Rolniczej we Wrocławiu, doktor habilitowany nauk rolniczych, profesor zwyczajny, wybitny przedstawiciel hodowli roślin w Polsce, powszechnie uznany specjalista w dziedzinie badań genetyki ilościowej roślin upraw­nych. Nauczyciel i wychowawca wielu pokoleń młodzieży, przez prawie ćwierć wieku (1970–1994) kierownik Katedry Hodowli Roślin i Nasiennictwa.