Uprawy polowe metodami ekologicznymi: badania w zakresie produkcji ekologicznego materiału siewnego roślin rolniczych. Określenie dobrych praktyk produkcyjnych, z uwzględnieniem warunków glebowych i klimatycznych oraz odporności i tolerancji na choroby ‒ wytyczne dla prowadzenia ekologicznych plantacji nasiennych roślin rolniczych pod kątem produkcji materiału siewnego.
Badania nad przydatnością wybranych form pszenicy zwyczajnej ozimej do produkcji nasiennej dla gospodarstw ekologicznych – upowszechnienie wyników badan w formie zaleceń dla producentów ekologicznych.
Decyzja nr DEJ.re.765.7.2024 z dnia 8 kwietnia 2024
Wartość dofinansowania: 200 000,00 zł
Wartość całkowita: 200 000,00 zł
Kierownik zadania: dr inż. Roman Warzecha
Zakład Biologii Stosowanej
tel.: 22 7334562 , tel. +48 605 782 164
e-mail: r.warzecha@ihar.edu.pl
Wykonawcy zadania:
dr Piotr Ochodzki, adiunkt Zakład Biologii Stosowanej
dr hab. Tomasz Góral, prof. IHAR-PIB, Zakład Biologii Stosowanej
dr inż. Monika Żurek, asystent, Zakład Biologii Stosowanej
pracownicy inżynieryjno-techniczni
Streszczenie planowanej realizacji badania
Dostępność ekologicznego materiału siewnego aktualnie stanowi najważniejszy problem gospodarstw ekologicznych. Dotychczas te gospodarstwa stosują konwencjonalny, niezaprawiony materiał siewny na zasadzie odstępstwa (derogacja Rozp. 2018/848WE). Możliwe jest również stosowanie odmian konwencjonalnych rozmnażanych w warunkach ekologicznych w ostatnim roku. Jednak od 2036 roku możliwe będzie wyłącznie stosowanie ekologicznego materiału siewnego, wytworzonego w warunkach ekologicznych.
Współczesne systemy produkcji rolniczej charakteryzują się uprawą niewielkiej liczby gatunków i jednorodnych genetycznie odmian roślin, na dużych areałach. Zachodzące zmiany klimatyczne powodują, że takie uprawy są coraz bardziej zagrożone przez stresy biotyczne (choroby, szkodniki, zachwaszczenie) i przez czynniki abiotyczne (niskie i wysokie temperatury, susze i inne gwałtowne fluktuacje czynników pogodowych).
Według FAO, w ostatnim stuleciu zostało utracone aż 75% bioróżnorodności roślin. Postęp genetyczny i nasiennictwo będą odgrywać kluczową rolę w rolę w zwiększaniu bioróżnorodności w rolnictwie. W procesie zwiększania bioróżnorodności ważną rolę odgrywa przywrócenie do uprawy starych odmian, które od co najmniej dwóch lat nie znajdują się w Krajowym Rejestrze.
W Unii Europejskiej prowadzone są prace, dotyczące między innymi zasad rejestracji odmian ekologicznych (m.in. mniejsze wymagania dotyczące wyrównania roślin) oraz możliwości szerszego wprowadzenia do obrotu odmian i ekologicznych materiałów heterogenicznych (tzw. OHM - ang. Organic Heterogenic Materials). Prace te były prowadzone w ramach Europejskiego programu „Liveseed” i są obecnie kontynuowane w ramach konsorcjum „Liveseeding”, pt.” Ekologiczna hodowla roślin i nasiennictwo w celu przyspieszenia zrównoważonych i zróżnicowanych systemów żywnościowych w Europie”. W tym programie uczestniczy 37 instytucji reprezentujących jednostki naukowe, placówki hodowlane, urzędy rejestracji odmian, firmy i organizacje z zakresu nasiennictwa i inne podmioty z 14 państw członkowskich UE oraz ze Szwajcaria i UK. W tych pracach aktywnie uczestniczy również Polska. Wszystkie działania mają na celu opracowanie innowacyjnych sposobów zwiększania dostępności ekologicznego materiału siewnego odpowiednich odmian, ze szczególnym uwzględnieniem OHM i odmian ekologicznych w różnych gatunkach roślin rolniczych.
W przedstawioną wyżej strategię wpisują się badania prowadzone przez zespół pracowników IHAR-PIB, nad złożonymi populacjami krzyżówkowymi (ZPK) pszenicy ozimej, które stanowią innowacyjną formę ekologicznych materiałów heterogenicznych (OHM). Krzyżówki te zostały wytworzone w wyniku przekrzyżowania każdej z wybranych 9. odmian z pozostałymi w systemie półdiallelicznym. Uzyskano w ten sposób populacje (zbiorowiska roślin), które przez 10 pokoleń poddano naturalnej selekcji w zróżnicowanych warunkach środowiska. Obecnie dalszy proces naturalnej selekcji jest prowadzony w reżimie ekologicznym.
Dotychczas dokonano oceny tych materiałów pod względem plonowania, odporności na główne choroby grzybowe, na warunki stresu powodowanego przez niedobór opadów (suszę), oraz pod względem składu chemicznego i akumulacji mikotoksyn w ziarnie. Spośród dziesięciu ocenianych ZPK, wytworzono nasiona czterech do dalszej reprodukcji, uzyskując ponad 1 tonę nasion każdej z nich. Są one w trakcie zgłoszenia do rejestracji w COBORU, jako pierwszych tego rodzaju heterogenicznych materiałów w naszym kraju. Planuje się kontynuację badań nad złożonymi populacjami krzyżówkowymi, wytworzenie nasion kolejnych sześciu ZPK do dalszej reprodukcji w warunkach ekologicznych i do zgłoszenia w COBORU.
Identyczne badania prowadzono nad 40. starymi odmianami pszenicy ozimej. Oceniono ich plon i inne cechy agronomiczne, odporność na główne choroby grzybowe, skład chemiczny i zawartość mikotoksyn w ziarnie. W 2024 roku planuje się kontynuację badań nad 30. starymi odmianami. Trzy odmiany, Oda, Alba i Muszelka, będą przedmiotem rozmnożenia w celu wytworzenia ekologicznego materiału siewnego do dalszej reprodukcji.
Głównym celem badań będzie kontynuacja oceny przydatności złożonych populacji krzyżówkowych i starych odmian pszenicy zwyczajnej i określenie możliwości ich wdrożenia do uprawy w gospodarstwach ekologicznych.