Zadanie 3.9

Zadanie 3.9

Szczegółowy opis zakresu rzeczowego zadań w 2025r.:

Opis zadania:
Ad.1.
Wychodząc naprzeciw potrzebom producentów rolnych oraz mając na uwadze poszerzenie areału uprawy soi w Polsce, a w konsekwencji zwiększenie oferty handlowej polskich producentów, celem długofalowym niniejszego zadania jest selekcja materiałów hodowlanych i odmian soi pod względem cech warunkujących jej wartość użytkową.

Obecnie priorytetem w uprawie soi jest uzyskanie jak największej zawartości białka w nasionach oraz utrzymanie odpowiedniego pokroju rośliny, umożliwiającego efektywny zbiór plonu nasion. Wzrasta również znaczenie pozostałych składników nasion, warunkujących ich wysoką jakość. W związku z powyższym, prace zaplanowane w zadaniu będą obejmowały coroczną kompleksową ocenę materiałów hodowlanych o różnym stopniu wczesności oraz na różnym stopniu zaawansowania  hodowlanego. Zadanie będzie realizowane dwukierunkowo – pod kątem wyselekcjonowania materiałów przeznaczonych dla hodowli, przemysłu paszowego i spożywczego oraz pod kątem selekcji genotypów o jak najwyższej wartości agrotechnicznej, co przyczyni się do podniesienia wydajności i jakości plonowania, a w konsekwencji minimalizacji kosztów zbiorów. Na podstawie uzyskanych wyników, spośród przebadanych genotypów soi wybrane zostaną te, które kwalifikują się w dalszej kolejności do tworzenia linii o wysokiej zawartości białka oraz poprawionej wartości żywieniowej i agrotechnicznej.

1. Prace w kierunku wyselekcjonowania materiałów przeznaczonych dla przemysłu paszowego i spożywczego.

Materiał będzie analizowany pod względem składu chemicznego, w szczególności:

• składników odżywczych - białka, tłuszczu i związków mineralnych,
• składników bioaktywnych - błonnika pokarmowego, w tym nieskrobiowych polisacharydów, oligosacharydów, kwasów uronowych, ligniny, związków fenolowych ogółem, kwasów fenolowych, fosforu fitynowego, inhibitora trypsyny, izoflawonów, karotenoidów i steroli.

W laboratorium przebadane zostaną nasiona około 200 genotypów soi z uwzględnieniem różnych grup wczesności, a także stopnia zaawansowania hodowlanego (od materiałów wyjściowych, poprzez linie ustabilizowane aż do odmian). W całości materiału oznaczona zostanie zawartość białka, tłuszczu, włókna, skrobi oraz popiołu metodą screeningową przy pomocy aparatu NIRS. W genotypach o największej zawartości białka i tłuszczu oznaczony zostanie odpowiednio, skład aminokwasowy i profil kwasów tłuszczowych. Ponadto w 50 genotypach soi wytypowanych we współpracy z hodowcami na podstawie najkorzystniejszych parametrów, czyli największej zawartości białka i najlepszych cechach agrotechnicznych, przeprowadzona zostanie szczegółowa analiza składu chemicznego nasion. Oznaczone zostaną składniki bioaktywne o charakterze prozdrowotnym i antyżywieniowym (błonnik pokarmowy, w tym nieskrobiowe polisacharydy, oligosacharydy, kwasy uronowe, lignina, związki fenolowe ogółem, kwasy fenolowe, fosfor fitynowy, inhibitor trypsyny, izoflawony, karotenoidy i sterole) celem wskazania odpowiedniego kierunku użytkowania. Ogółem 16 składników.

Rezultaty badań tej części zadania będą kierowane przede wszystkim do przemysłu paszowego i spożywczego. W przypadku żywienia zwierząt wysoka zawartość analizowanych związków bioaktywnych ma charakter antyżywieniowy i ogranicza wykorzystanie białka w paszy. Dlatego do tej gałęzi przemysłu poszukiwane są genotypy o jak największej zawartości białka i tłuszczu i jednocześnie – obniżonej zawartości substancji antyżywieniowych. Odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku wykorzystania soi w przemyśle spożywczym, gdzie wysoka zawartość związków bioaktywnych, w szczególności błonnika pokarmowego oraz związków fenolowych i flawonoidów, będzie miała znaczenie prozdrowotne.

2. Prace w kierunku wyselekcjonowania materiałów o najlepszych cechach agrotechnicznych i fenotypowych wpływających na wydajność i jakość plonu, kierowane do rolników.

W tej części badań przeprowadzone zostaną obserwacje doświadczeń hodowlanych, podczas których oceniane będą następujące cechy agrotechniczne: wysokość osadzania dolnego strąka, wyleganie, pękanie strąków, masa nasion z poletka, potencjał plonowania, masa tysiąca nasion, wybrane choroby wirusowe, wschody, obsada roślin. Dodatkowo oceniane będą cechy fenotypowe takie jak determinacja pędu, barwa kwiatów i pędów, kształt liści.

Na podstawie obserwacji możliwa będzie rekomendacja materiałów hodowlanych i odmian o najkorzystniejszych cechach agrotechnicznych, co w połączeniu ze znajomością potencjału plonowania oraz wiedzą na temat odporności na wybrane choroby wirusowe gwarantuje uzyskanie plonu wysokiej jakości i w dużych ilościach.

Wyniki na każdym etapie będą na bieżąco wykorzystywane w pracach hodowlanych, prowadzonych przez jednostki współpracujące w ramach niniejszego zadania.

W roku 2025 planowana jest kontynuacja współpracy z polskimi spółkami hodowli roślin, które dysponują materiałami hodowlanymi soi oraz z jednostką naukową, która dostarczy wybrane materiały wyjściowe oraz dopełni zakres analiz chemicznych, zaplanowanych w zadaniu.

Efektem końcowym tegorocznych prac w tej części zadania będzie:

• wskazanie wśród materiałów wyjściowych i hodowlanych soi, genotypów o najbardziej pożądanych cechach – wysoka zawartość białka, optymalna wartość agronomiczna oraz zawartość substancji bioaktywnych, które będą wykorzystywane w kolejnym roku do dalszych krzyżowań i w ten sposób umożliwią poprawę jakości materiałów hodowlanych;
• wskazanie spośród ustabilizowanych linii hodowlanych tych najlepszych, które w kolejnym etapie zostaną zgłoszone do rejestracji w COBORU.
• możliwość oceny stabilności środowiskowej genotypów uprawianych w kolejnych latach pod względem analizowanych parametrów jakościowych.

Ad.2.
Jednym z nadrzędnych celów polityki gospodarczej kraju jest zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego, którego kluczowym obszarem jest białko roślinne i jego dostępność. Soja niemodyfikowana genetycznie stanowi najlepsze źródło białka paszowego, które może zastępować w naturalny sposób importowaną śrutę sojową. Obecnie w Krajowym Rejestrze oraz w obrocie znajdują się nowe odmiany soi, coraz lepiej przystosowane do warunków glebowo-klimatycznych Polski. Ich ilość jest jednak wciąż niewystarczająca. Zmniejszenie uzależnienia Polski od importu śruty sojowej wymaga kontynuacji działań ukierunkowanych na rejestrację nowych, ulepszonych i wysokowydajnych odmian soi, zwiększenie areału uprawy i przetwórstwa soi oraz zapewnienie surowca o jak najlepszej jakości. Efekt powyższych działań będzie miał również wpływ na aspekt ekonomiczny kraju, w tym opłacalność produkcji i cenę surowca.

Wypracowanie założeń krajowego programu sojowego, zrzeszającego zarówno środowisko naukowe, jak i producentów oraz odbiorców tego gatunku ma na celu zwiększenie skali produkcji, jak również jakości polskiej soi. Obecnie soja zajmuje pierwszą pozycję wśród potencjału roślin strączkowych, a jej rozwój zależeć będzie od tego, ile podmiotów zostanie zaangażowanych w pracę nad tym gatunkiem oraz od poziomu inwestycji.

W roku 2025 kontynuowane będą działania i współprace rozpoczęte w latach 2023 i 2024. Ich celem jest rozszerzenie interdyscyplinarnych badań nad soją, które w konsekwencji dadzą wymierne efekty praktyczne w postaci nowych, ulepszonych odmian oraz poszerzą krajową skalę produkcji soi. Kierunki tych działań będą opierały się na wnioskach, które wypłynęły podczas forum „Soja w Polsce – potencjał i perspektywy”, zorganizowanych w latach 2023 i 2024, jak również na nawiązanych dotychczas współpracach pomiędzy różnymi jednostkami. W roku 2025 planowana jest, we współpracy z COBORU oraz Stowarzyszeniem Polska Soja, organizacja Krajowych Dni Soi, które mają się odbyć we wrześniu w SDOO w Sulejowie. Wspólna organizacja Dni Soi będzie alternatywną formą dla organizowanej w ciągu ostatnich dwóch lat konferencji. Podczas Krajowych Dni Soi przewidziany jest pokaz poletek doświadczalnych, podczas którego uczestnicy spotkania będą mieli możliwość praktycznego omówienia najważniejszych tematów związanych z uprawą soi oraz obejrzenia odmian o największym potencjale. Ponadto zaplanowana jest część merytoryczna spotkania, podczas której omówione zostaną kluczowe aspekty związane z sytuacją soi w Polsce i kierunkami jej rozwoju. Zaplanowana na 2025 rok trójstronna współpraca w zakresie organizacji Krajowych Dni Soi stwarza ogromną szansę na poszerzenie grona interesariuszy związanych z rozwojem soi w Polsce w kolejnych latach współpracy. Do wzięcia udziału w wydarzeniu zaproszeni zostaną przedstawiciele MRiRW, jednostek naukowych, polskich firm hodowlanych, przemysłu paszowego oraz rolnicy i producenci rolni. Spotkanie będzie miało na celu poszerzenie sieci łączącej naukę z przemysłem, która dzięki stałej współpracy zapewni szybki i wydajny transfer wiedzy do praktyki, a w konsekwencji podniesie wydajność polskiej hodowli soi. Na podstawie dyskusji, która została podjęta w roku 2024 podczas forum „Soja w Polsce – potencjał i perspektywy” oraz konieczności poszukiwania systemowych rozwiązań w zakresie krajowych źródeł białka paszowego, pod uwagę brana jest organizacja jednodniowych warsztatów ukierunkowanych na tematykę żywieniowo-paszową w ostatnim kwartale roku (listopad). Warsztaty byłyby organizowane we wspólnej inicjatywie Stowarzyszenia Polska Soja oraz IHAR-PIB.
W ramach zadania planowany jest również szereg wyjazdów konsultacyjnych, mających na celu nawiązanie indywidulanych kontaktów, które zwiększą liczbę podmiotów zaangażowanych w tworzenie krajowego programu sojowego.

Efekt końcowy tegorocznych prac:

• Kontynuacja działań w ramach krajowego programu sojowego, łączącego środowisko naukowe, hodowlane i przemysłowe, umożliwiających szybki transfer nauki do praktyki oraz rozszerzanie sieci kontaktów.
• Nawiązanie współpracy z kolejnymi partnerami naukowymi w celu ukierunkowania i poszerzenia zakresu badań nad soją.